Lektury w skrócie
ANTYGONA (SOFOKLES)
* Litość i trwogę, o którą chodzi Arystotelesowi, wywołuje konflikt między osobami bliskimi sobie: Antygoną i Kreonem.
* Muszą wybierać między wartościami równorzędnymi.
* Nad bohaterami ciązy klątwa bogów, dlatego każde ich przedsięwzięcie, każdy wybór musi skończyć się klęską.
* cel został osiągnięty: katharsis
| ŁREDNIOWIECZE |
LEGENDA O ŁW. ALEKSYM
* utwór hagiograficzny - pokazuje wzór idealnego świętego
* zawiera elementy fikcji
* teocentryzm, tomizm, asceza, abnegacja
* pokazuje żywot św. Aleksego, cel:
o wzór osobowy
o dzieło parenetyczne - konstruuje i propaguje wzory osobowe związane z pewnymi wyra¼nie określonymi rolami społecznymi
o doskonalenie cnoty i pobożności - do zbawienia
o przeciwieństwo zachodnioeuropejskiej ascezie franciszkańskiej
PIEŁN O ROLANDZIE
* chansons de geste (pieśn o czynach godnych upamiętnienia)
* ideał rycerza, pokazany na przykładzie czynów
* dzięki zdradzie Galeona (ojczyma Rolanda) Saraceni napadają na tylną straż wojsk Karola Wielkiego.
* hr. Roland bezgranicznie oddany:
o wierze chrześcijańskiej
o królowi i oczy¼nie
o rycerstwu (duma, honor...)
* umiera (nie wzywa posiłków) z twarzą zwróconą w stronę Hiszpanii (nie uciekał)
* nie jest postacią tragiczną: nie jest rozdarty wewnętrznie, mimo, że sie waha wobec śmierci swoich towarzyszy. Umiera, ale zostaje wywyższony po śmierci, składa lenno Bogu.
DZIEJE TRISTANA I IZOLDY
* Tristan poszukiwał dla króla Marka Pięknej Złotowłosej - Izoldy
* Matka Izoldy dała Brangien (służebnej Izoldy) napój miłosny (dla Marka i Izoldy). Przez przypadek wypija go Tristan i Złotowlosa.
* Tragiczne próby uratowania sytuacji, w koncu śmierć obu zakochanych (w tym samym dniu). Król Marek pochowal ich w bogatych trumnach, jednak nawet po śmierci ich milość żyła (pęd głogu).
SONETY (SęP SZARZYńSKI)
* "O WOJNIE NASZEJ, KTÓR¡ WIEDZIEMY Z SZATANEM, ŁWIATEM I CIA£EM"
o Człowiek toczy nieustanną walkę z Szatanem o swój byt
o źali się Bogu, nie wie co począć i prosi o pomoc. Jest zdecydowany, że odrzucając "dom-ciało" oraz "zbiegłe lubości" wraz z Bogiem będzie mógł tę walkę wygrać.
* "O NIETRWA£EJ MI£OŁCI RZECZY ŁWIATA TEGO"
o Celem miłości ma być Bóg, miłość do rzeczy nietrwałych również jest nietrwała.
o "Miłość jest własny bieg bycia naszego" -- życie człowieka nie może się bez niej obyć, trzeba jednak ją skierować w odpowiednią stronę.
o Nie przeminie jedynie to, co duchowe
| BAROK |
(SONET) DO TRUPA (ANDRZEJ MORSZTYN)
* koncept polega na zestawieniu położenia człowieka żyjącego, zakochanego z martwym. Cel: zaskoczenie i zastanowienie czytelnika nad nasuwającą się pointa.
* charakter monologu wygłaszanego przez nieszczęśliwie zakochanego do trupa.
* najpierw przedstawione sa podobieństwa, pó¼niej różnice - paradoksalnie - na korzyść trupa.
MARNOŁć (DANIEL NABOROWSKI)
* podjęcie tematyki filozoficzno-religijnej
* nawiązanie do biblijnej "Księgi Koheleta" mówiącej o sensie istnienia człowieka i o jego stosunku do rzeczy materialnych.
"Marność nad marnościami i wszystko marność"
* według poety natura ludzka sprawia, że bezustannym celem człowieka jest zdobywanie i gromadzenie dóbr. Takie rozmiłowanie w marności oddala ludzi od Boga. Nic, co ziemskie, nie da człowiekowi szczęśliowści.
* Poeta nie pochwala jednak ascezy, raczej stara sie znale¼ć "złoty środek" między doczesnością a duchowością. Jedyną stałą wartością jest Bóg.
| OŁWIECENIE |
KANDYD, CZYLI OPTYMIZM (WOLTER)
* powiastka filozoficzna, wymierzona w optymistyczny nurt filozofii oświecenia
* Kandyd ("uczciwy") i jego mistrz Pangloss są zwolennikami tej filozofii, lecz konfrontacja z przykrymi doświadczeniami życiowymi wykazuje jej niedorzeczność
* motyw wędrówki po różnych krainach (w tym po fantastycznej, utopijnej Eldorado), bohater w końcu odnajduje swoj sens zycia: ukochaną Kunegundę o "uprawa własnego ogródka" (trzeba się zająć sobą, nie mieszać się do innych spraw).
BAJKI (IGNACY KRASICKI)
"Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych
Łmiejmy sie z głupich, choć i z przewielebnych"
"I śmiech niekiedy może być nauką,
kiedy się z przywar, nie z ludzi natrząsa"
WSTęP DO BAJEK
poeta przytacza różne zaprzeczenia stereotypów, nastepuje pointa, bajka "wszystko być może", ten gatunek literacki czerpie swe tematy z życia, lecz nie traktuje całego świata zbyt serio. Bajką może być wszystko i nie musi być to prawda.
SZCZUR I KOT
atak na wadę ludzką: pychę. Maska: użycie zwierząt do przedstawienia cech ludzkich. Szczur chwali się przed rodzeństwem: pycha, człowiek śliski i nieprzyjemny. Kot, wykorzystujścy nieuwagę szczura, utożsamiany jest ze sprytem, drapieżnością, bezwzględnością. Pouczenie: trzeba kierować się skromnością, ponieważ można trafić na sprytniejszego lub silniejszego.
PTASZKI W KLATCE
pragnienie wolności jest tylko u tych, ktorzy jej zaznali. Młodzi, którzy się w niej nie zrodzili - tego nie rozumieją.
FILOZOF
ukazuje uczonego człowieka, przekonanego o własnej wszechwiedzy teoretyka, odrzucającego wiarę w Boga. Jednak gdy pada na niego choroba, nawraca się i zaczyna wierzyć "nie tylko w Pana Boga", ale rownież w "upiry". Ludzie są chwiejni we własnych poglądach i przekonaniach. Teoretyczne mądrości są często bezużyteczne, popadamy ze skrajności w skrajność.
GROCH PRZY DRODZE
"Niech się miary trzymają i starzy, i młodzi:
I ostrożność zbyteczna częstokroć zaszkodzi"
JAGNIę I WILCY
prawo jest stanowione przez silnych: "Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.", "Smacznyś, słaby i w lesie!".
DEWOTKA
religijna obłuda i fałsz moralny: "Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności!"
KRUK I LIS
"Bywa czesto zwiedzionym, Kto lubi byc chwalonym"
MALARZE
"Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze"
| ROMANTYZM |
CIERPIENIA M£ODEGO WERTERA (GOETHE)
* cechy Wertera, dlaczego taki koniec:
* nadwrażliwy, skłonny do refleksji nad sobą i światem
* usiłujący oderwać się od rzeczywistości poprzez:
o kontemplację natury, odpoczynek, sztukę, rozmyślania
* szczerze kochający czystą miłością (romantyczna), nieszczesliwą
* nic nie może stanąć na przeszkodzie owej miłości (wie, ze Lotta jest już zaręczona)
* miłość > rozum
* z miłością jest nierozerwalnie związane cierpienie
* cichy sprzeciw przeciw panującym stosunkom społecznym
* nie może zaspokoić swoich pragnień, nie może spełnić miłości - decyduje się na odejście i samobójczą śmierć.
* bohater werterowski - utożsamiany z bierną rezygnacją, nostalgią, apatyczną ucieczką w świat wewnętrzny, aż do spokojnie zaplanowanych decyzji samobójczych; ten, który nie umiał znale¼ć sensu życia, ucieka od współczesności w świat marzeń i wspomnień.
KROL OLSZYN (ELFÓW) (GOETHE)
* świat realny (ojciec) i fantastyczny (widziany oczami dziecka) w utworze się przenikajś i na siebie wpływaja (chłopiec umiera). Sś więc równie ważne.
* romantyzm ballady: wprowadzenie świata fantastycznego, elementy ludowe (baśń o królu), nastrój grozy, napięcia, tajemniczości, irracjonalizm.
* brak utylitarności i walorów dydaktycznych
* subiektywizm przekazu: każdy może dostrzec coś innego (mgła, król...)
RęKAWICZKA (SCHILLER)
* Marta lekceważy sobie Emroda, który ją kochał, wystawia go na niebezpieczną próbę. Nie postąpiłaby w ten sposób, gdyby go kochała.
* zaskakująca pointa ("Pani! Twych wdziękow nie trzeba mi wcale")
* Emrod pozostaje rycerzem, wykonuje prośbę osoby, której przyrzekł służyć
* romantyzm utworu: nawiązanie do średniowiecza, nieszczęśliwa miłość
GIAUR (BYRON)
* Giaur pokochał niewolnicę Hassana, Leilę. Ten zabił ją za niewierność. Bohater zemścił się, zabił Hassana, wstąpił do klasztoru.
* dręcza go wyrzuty sumienia, jednak nie mógł postąpiś inaczej i nie żałuje tego.
* kocha tylko jeden raz w życiu, nie może o Leili zapomnieć.
* bohater bajroniczny - uosabia romantyczne konflikty moralne i namiętności; bohater typu bajronicznego to tajemniczy człowiek o nieprzęcietnej indywidualności, skłócony ze światem i ze społeczeństwem, w którym przyszło mu żyć, przeżywający nieszczęśliwą miłość, prowadząca do tragicznych skutków;
* tajemniczość, orientalizm
KONRAD WALLENROD (ADAM MICKIEWICZ)
* porwanie, dzieciństwo i młodość spędzona wśród wrogów
* powrót na Litwę i małżeństwo z Aldoną
* udział w walkach z Krzyżakami, klęski
* plan, powrót do zakonu, zemsta na Krzyżakach i samobojcza śmierć
* bohater: rozdarty wewnętrznie (ojczyzna < = > honor, miłość), samotny bojownik, ma chwile załamania (pomaga mu Halban)
* wie, że nie ma odwrotu, po wykonaniu swojej misji - zabija się.
* wallenrodyzm - postawa bohatera romantycznego, oprócz cech typowo romantycznych, działa drogą podstępu i zdrady, ale dla wyższych wartości i dla dobra ogółu, ojczyzny.
* lu¼na kompozycja utworu, inwersja czasowa, bohater tragiczny, nawiązanie do średniowiecza, synkretyzm.
KORDIAN (JULIUSZ S£OWACKI)
* ideowa polemika z Mickiewiczem (Dziady III)
* zaczyna sie "produkcja" wodzów powstania listopadowego - przez diabła.
* młody Kordian zachowuje się podobnie jak Werter, jednak powtarza jakby cudze słowa, czerpie ideały romantyczne, ale żyje w świecie rzeczywistym. Jest więc konfrontacją tych ideałów z życiem.
* oświeceniowe/romantyczne opowiastki Grzegorza nie pobudzają Kordiana do czynu
* Nie da rady tak żyć, nie wychodzi mu nawet próba romantycznego samobójstwa.
* Wędrówka Kordiana. Miłością rządzą pieniądze, ludzie są brutalni i bez skrupułów wykorzystają naiwnego romantyka, nawet Papież nie chce mu (i Polsce) pomóc. Ideały romantyka - indywidualisty przegrywają.
* Na szczycie Mont Blanc następuje przemiana: Kordian odkrywa w sobie siłę porównywalną z Boską, czuje chęć "zawołania ludów" (powstanie). Odnajduje cel swojego życia: "Polska Winkelriedem narodów". W fantastyczny sposób Kordian przenosi się do Polski.
* Spisek koronacyjny: Kordian chce zebrać lud i zabić cara. Ci nie chcą, więc decyduje się sam. Przegrywa, to jest ponad jego siły. Romantyczna walka w pojedynkę również nie ma sensu.
* Ogólnie (nawiązanie do powstania listopadowego) klęska ideałów romantycznych w konfrontacji z rzeczywistością.
* świat realny miesza się z fantastycznym, synkretyzm rodzajowy, otwarte zakończenie
LILIE (ADAM MICKIEWICZ)
* "Pani zabija Pana" wracającego z wyprawy wojennej, grzebie go i na grobie sadzi lilie
* Mickiewicz wykorzystał znana pieśń ludową o zabiciu męża przez niewierną żonę (Bolesław Łmiały w czasie wyprawy wojennej wyznaczył kary dla niewiernych żon żolnierzy, które zdradziły w czasie ich nieobecnosci)
* nieuchronność kary, jaką muszą ponieść wszyscy zbrodniarze
* wraz z wiarołomną żoną pod ziemie zapadną się również zdradzieccy bracia zabitego Pana. Nikt winny nie ujdzie sprawiedliwości.
* nie ma zbrodni bez kary, jaka zbrodnia, taka kara.
* studium psychologiczne, wizerunek kobiety dręczonej wyrzutami sumienia i strachem przed zdemaskowaniem (vide Makbet)
* szczególną rolę odgrywa natura: opisy wrogich odgłosów przyrody (wszystko się mści na morderczyni) wywołują specyficzny, tajemniczy nastrój i stanowią obraz świata wewnętrznego przeżyć bohaterów.
| POZYTYWIZM |
OJCIEC GORIOT (BALZAC)
* powieść realistyczna, narrator wszechwiedzący, wszechobecny, sam decyduje co nam ujawnić, co zataić (tajemniczość), bezpośrednie zwroty do czytelnika, obiektywizacja narracji - opinie bohaterów
* rodzaj opowiadania, relacji, retrospekcje
* rozbudowana psychika bohaterów (zgodne z cechami powieści realistycznej)
* Córki ojca Goriot: Anastazja i Delfina (w niej się zakochuje)
* dramat ojca: jest jego wina, nie potrafił wpoić córkom żadnych wartości
* poświęcił wszystko córkom (z miłości do nich), nie zyskując w zamian niczego, nawet szacunku (inny rodzaj romantycznej, nieszczęśliwej miłości?)
* rola miasta (Paryż):
o wpływa na bohaterów, sprzeciwia im się
o łączy wszystkie wątki: jest więc bohaterem głównym powieści
o Rastignac pod koniec dorósł do konfrontacji z miastem "Teraz sie spróbujemy!"
* karierę się robi "błyskiem geniuszu albo zręcznością zepsucia".
LALKA (BOLESLAW PRUS)
* powieść realistyczna (przełom myślowy: romantyzm/pozytywizm)
* technika nawarstwiania motywów, synkretyzm (pamiętnik Rzeckiego)
* obraz społeczeństwa: dla arystokracji ważniejsze są tytuły od uczciwości
* Wokulski jako ideał kupca. Możemy prześledzić los ideału. Jest na zmianę romantykiem i pozytywistą, zarówno w miłości jak i w interesach
* Ma różne ideały: nauka, Polska, kupiectwo, Izabela £ęcka. Poświęca się tym ideałom całkowicie i porzuca, poznając ich bezsens.
* autor poprzez utwór zadaje pytania, nie daje jasnych odpowiedzi, nie możemy odpowiedzieć, czy ważniejsze są pieniądze, poświecenie dla innych, miłość czy nauka. Wiemy natomiast, jak postępować nie można i do czego to prowadzi.
* przeciwieństwo po części romantycznego Wokulskiego to pozytywistyczni źydzi (pieniądz, utylitaryzm...)
* przykład bohatera, który wie, co robi: Ochocki, naukowiec, połączył własną pasję z użytecznością publiczną
* otwarta kompozycja utworu, nie wiemy, czy Wokulski romantycznie zginął pod gruzami zamku, czy pozytywistycznie rzucił się w wir nauki w Paryzu
OMY£KA (BOLES£AW PRUS)
* o powstaniu styczniowym mówi się w czasie dnia powszedniego
* wojna jest jednym z wielu wydarzeń, ludzie martwią się o siebie
* nie ma opisu powstania, tylko ludzi; opis z perspektywy jednego domostwa
* kasjer: zostaje wydelegowany na powstańca, lokalnego bohatera; usankcjonowanie własnej bierności.
* całe powstanie jest omyłką, bohaterami zostają kłamcy, ci, którzy potrafią mówić, nie walczyć, prawdziwi patrioci są wieszani jako zdrajcy
* nie ma krytyki powstania jako takiego, skrytykowani są ludzie, którzy nie dorośli do zrywu: z armią tchórzy nie można wygrać powstania.
| MLODA POLSKA |
ZBRODNIA I KARA (FIODOR DOSTOJEWSKI)
* powieść realistyczna, psycholigiczna: większość to opis przeżyć wewnętrznych bohatera, tło jest tylko zarysowane
* narrator zwraca uwagę, ze jest: używa mowy pozornie zależnej (mówi słowami bohatera)
* fabuła liniowa, główny wątek (i pomniejsze poboczne, retrospekcje)
* Rodion Raskolnikow nie uważa, żeby popełnił zbrodnię (chociaż tak się zachowuje), gdyż wyznaje teorie Nietzschego o istnieniu jednostek wyższych, które mogą decydować o życiu innych dla pewnych celów. Bohater doszedł do wniosku, że życie jednej osoby można poświecić dla dobra innych. Jednak mylił się, nie był w stanie wziąć na siebie odpowiedzialności.
* nie istnieje mniejsze zło, autor jednak nie neguje istnienia jednostek "nad" (vide Napoleon). Wiemy tylko, ze Rodion nią nie jest.
* jest to wyraz buntu wobec świata, Raskolnikow nie chciał się dostosować, uważał, że tak nie powinno być i, w przeciwieństwie do kolegów - studentów, postanowił działać, a nie tylko o tym mówić.
* zło jest w planie Boskim, człowiek nie powinien się do tego mieszać, bo spotka go klęska. Jednak zmartwychwstanie jest możliwe, pokuta i kara za grzech (optymistyczne zakończenie): moralna i wobec spoleczeństwa
* Raskolnikow jako jednosobowa rewolucja, ponosi klęskę (vide Kordian)
* to Sonia (która się przystosowała do tego brudnego świata) ma rację: zło trzeba zaakceptować, a lekarstwem na życie jest miłość. Tylko ludzie niekochający są nieszcześliwi.
* Rodion ponosi zasłuzoną karę i spełnia ona swe zadanie: w czasie prac na Syberii Raskolnikow zrozumiał swój błąd i zgadza się z Sonia.
POEZJA (BAUDELAIRE)
* PADLINA
o wstrząsający obraz spaceru z ukochaną
o niby-romantyczna przechadzka skontrastowana z opisem zwłok rozkładającej się kobiety, drastyczne szczegóły.
o najbardziej szokująca jest konkluzja utworu: "taka i ty będziesz moja ukochana - upodobnisz się do tego błota".
o świadectwo przemijalności, barokowy obraz nietrwałości ludzkiego życia i urody ciała (symbol przemijania)
o Miłość jest tak silną wartością, że nie ulega czasowi albo nienaruszalny jest tylko ten, kto ją odczuwa (poeta)
* ALBATROS
o porównanie albatrosa do poety
o ptak sprowadzony siłą na ziemię staje się niezdarnym pośmiewiskiem, potykającym się o swoje olbrzymie skrzydła
"Poeta jest podobny księciu na obłoku,
Który brata sie z burzą, a szydzi z łucznika;
Lecz spędzony na ziemię i szczuty co kroku,
Wiecznie się o swe skrzydła olbrzymie potyka."
o Poeta jest kimś "nad" lud¼mi, z góry widzi więcej, szydzi z nich, jest wolny i potężny dopóki zajmuje się sprawami wyższymi niż człowiek.
ROZDZIOBI¡ NAS KRUKI, WRONY... (STEFAN źEROMSKI)
* problematyka powstania styczniowego
* zamordowany przez Moskali "ostatni" powstaniec - Szymon Winrych
* przyczyny kleski: niechętne powstaniu stronnictwa, nieprzyciągniecie do powstania chłopstwa (i ich stosunek do powstanców), "jakość" samych powstańców (Winrych jest podpity, wraca z jakiejś "balangi", w obliczu śmierci zrzuca maskę odważnego powstańca gotowego poswięcić się dla narodu i płacząc przywołuje matkę.
* chłopi nie czują żadnej tożsamosci narodowej, nie są uświadomieni politycznie; winę za to ponoszą ci, którzy doprowadzili do zdziczenia chłopów.
POEZJA (PRZERWA-TETMAJER)
* KONIEC WIEKU XIX
o wiersz pesymistyczny, rysuje sylwetkę dekadenta, dla którego życie jest udręką i wobec którego jest bezsilny; jest przekonany o bezsensownosci jakiegokolwiek czynu, jakiejkolwiek reakcji; zdaje sobie sprawę z końca, z upadku, jednak pozostaje bierny;
o problematyka dekadentyzmu, niemocy działania, bezsensu wszelkiej aktywności. Przekleństwo, ironia, wzgarda, rozpacz, walka, byt przyszły, użycie - kolejno wymieniane formy przeciwdziałania człowieka nastrojom schyłkowym, okazują się nieprzydatne, względne, pozbawione sensu. Zapytuje więc poeta dramatycznym zdaniem: "Ale czyż mrówka rzucona na szyny może walczyć z pociągiem, nadchodzącym w pędzie?"
o katastroficzna wizja człowieka wrzuconego w wir historii dziejów, wir "nadchodzący w pędzie" i niszczący kulturę, cywilizację.
* HYMN DO NIRWANY
o wyraz tęsknoty za unicestwieniem, modlitwa o stan bezczucia, który oderwie poetę od zła, miernoty, od konieczności myślenia i patrzenia na świat;
* EVVIVA L'ARTE
o krytyka pod adresem społeczeństwa, w którym pogoń za dobrobytem, za pieniądzem przesłania te ludzkie potrzeby, które wzbogacają duszę, czyli wartości duchowe przekazywane przez poetów, "życie nasze nic nie warte"
* MELODIA MGIE£ NOCNYCH
o żeby zobaczyć rzeczywistość, trzeba ją zatrzymać, jest bardzo ulotna, wszystko jest bardzo delikatne, łatwo to zbudzić.
o istotne jest wrażenie, jakie wywołują, a nie sam opis (impresjonizm)
o brak wyra¼nych konturów, wszystko jest niestabilne
* WIDOK ZE ŁWINICY DO DOLINY WIERCHCICHEJ
o kontrasty kolorów, wszystko jest spowite mgłą, plamy barw, nie widać wyra¼nie
o różnorodność dzwięków, zapachów i widoków, wrażenia odbierane za pomocą zmysłów (empiryzm)
# POEZJA (JAN KASPROWICZ) W CHA£UPIE
* opis chłopskiej chałupy i dwóch kobiet, nędza, nawet kilkunastoletnia dziewczyna, mimo, że ładna - ma nieczyste sny.
# KRZAK DZIKIEJ RÓźY (W CIEMNYCH SMRECZYNACH)
* krzak drży o swoje życie, stara limba dowodzi, jak szybko przemija czas, jak łatwo może się zmienić piękno i młodość w chorobę, brzydotę;
# HYMNY
* nawiązują do hymnów średniowiecznych; wykorzystuje ówczesne pojmowanie Boga, aby rozpatrzyć problem dobra i zła, grzechu i winy, stosunku Stwórcy do świata i człowieka. Hymny sa pesymistyczne, katastroficzne.
* "Łwięty Boże" - życie jest męką, człowiek nawet w Bogu nie znajduje oparcia, w takiej sytuacji triumfuje Szatan
* "Dies irae" (dzień gniewu) - wizja apokaliptyczna końca świata i Sądu Ostatecznego. Poeta pyta, czy Bóg może karać ludzi za zło skoro stworzył dobro i zło, wyrażając zgodę na ich współistnienie.
| DWUDZIESTOLECIE MIęDZYWOJENNE |
SKLEPY CYNAMONOWE (BRUNO SCHULZ)
* przede wszystkim najważniejszy jest opis wrażenia, subiektywnej rzeczywistości widzianej oczami dziecka (impresjonizm)
* narrator wraca do stanu świadomości dziecka, cofa sie jakby w czasie i przeżywa to jeszcze raz
* kreacjonizm: deformacja świata rzeczywistego i w tym zmienionym świecie trzeba wszystko rozpatrywać
* brak kompozycji: nie ma zakończenia, akcji itp.
* bankructwo realności i człowieka - demiurga (ojciec i wszyscy inni)
* przykład tandety stworzonej przez człowieka to ul. Krokodyli, to, co stworzą ludzie jest wybrakowane, niepełne. Jako istota skażona sama nie może stworzyć niczego doskonałego
* kreacja dorosłego przebiega poprzez modyfikacje "masy", kreacjonizm dziecka polega na innym odbiorze (a nie na fizycznej przemianie)
* tylko dziecko (w stanie świadomości dziecka) ma możliwość kreowania świata idealnego, ono tworzy lepszy świat, gdyż potrafi dostrzegać brzydotę, a przede wszystkim: piękno.
FERDYDURKE (WITOLD GOMBROWICZ)
* powieść - prowokacja
* 3 etapy: szkoła (infantylizacja), miasto (nowoczesność) i wieś (konserwatyzm) - wedrówka a'la "Boska Komedia" Dantego
* główny problem utworu: forma; absurdalny świat.
* gęba = forma, człowiek sobie narzuca pewną wizję i zachowania (albo jest mu ona narzucona)
* wydaje się, że parobek jest tak prosty, że formy nie ma: jednak ma formę właśnie parobka, to jest jego schemat
* przed formą więc nie ma ucieczki (a ludzie uciekaja, nie chca być nazwani niedojrzałymi, nieokreślonymi), chyba, ze w inna formę.
* forma ogranicza człowieka, zamyka go w schemat i w ten sposób jest widzialny dla innych, nie pozwala na pokazanie całego "ja" (ową maskę daje każdemu i drugi człowiek i on sam)
* człowiek wejdzie do swojej formy, zamknie się w niej i nie będzie potrafił się z niej wyrwać - i to jest niebezpieczeństwo.
SZEWCY (WITKIEWICZ)
* dramat
* ciągla transformacja i rozwój społeczeństwa
* kilka rewolucji, niszczą się nawzajem, samodestrukcja
* rewolucja to owoc walki klas
* szewcy: funkcja reprezentacyjna, pracować będzie hiperrobociarz.
* zatracenie metafizycznych wartości, indywidualistów i jednostek (wszyscy zachowują się tak samo, mówią tak samo), pozostanie tylko Miasto, Masa i Maszyny pracujące i osoby, ktore będą tym sterować
* klęska jest nieunikniona, autor wyra¼nie się jej boi (Witkacy z tego powodu nawet popelnił samobójstwo)
PROCES (FRANZ KAFKA)
* wszystko przebiega jak koszmar senny, gdyż świat jest absurdem i wszystko, co się dzieje też
* proces trwa bez przyczyn i dowodów, Jozef K. przechodzi fazy buntu i uległości, wędruje po mieście, odwiedza różne miejsca i rozmawia z lud¼mi starając się czegoś dowiedzieć o swojej "sprawie".
* cechy instytucji sądowniczej: wszechobecna, wszechmocna, istnieje sama dla siebie i sama z siebie, jest niewidzialna, nieodgadniona, wszechwiedząca i nieomylna <= to są przymioty boskie, jest najwyższą instancją.
* rozpatrywanie w kategoriach "sąd" i zwykły "proces" - absurd, koszmar.
* jest to metoda na ludzi, ci stają się pokorni i malutcy (w każdej chwili może ich spotkać kara)
* istotą procesu jest jego trwanie (nie są ważne oskarżenie, dowody itd)
* biurokracja
* proces jako metafora życia (Jozef K. jak dziecko: najpierw nic nie wie, pó¼niej zadaje pytania, dostaje wymijające odpowiedzi, ale jednak poznaje. Pó¼niej irytacja, pytanie o istotę życia i w końcu uległość)
* istota życia - służyć systemowi, być jego częścią (parabola XX w.)
POEZJA (BOLES£AW LEŁMIAN)
Łwiatopoglad poetyki Leśmiana wyrastał z tradycji modernistycznej, a zwłaszcza z inspiracji filozoficznych Bergsona. W myśl intuicjonistycznych a zatem także idealistycznych poglądów Bergsona w świecie - naturze odbywa się nieustanna walka pomiędzy bezładną materią, tworzącą ów świat, a duchem, stanowiącym życiową, twórczą siłę, decydującą o jego rozwoju. Wszechświat poddany działaniu tych antagonistyczncyh sił nie może osiągnąć formy skończonej, nieustannie się staje, nieustannie przybiera nowe kształty. A zatem, w myśl metafizyki Leśmiana, zarówno świat, jak i wszelkie istnienie mogą przybierać formy racjonalnie niepojęte i wymykające się tradycyjnym normom rozumienia.
* METAFIZYKA
o rozważania natury egzystencjalnej, akcentowanie dramatyzmu ludzkiego życia: człowiek "wrzucony w istnienie" jest skazany na świat ciągłych zmian i przeobrażeń, świat, w którym nigdy nie może się czuć bezpiecznie.
o człowiek poddany jest pędowi życia, który powoduje nieustanną zmienność i niestabilność istnienia.
* DZIEWCZYNA
o życie ludzkie jest nieustannym poszukiwaniem, przebijaniem się przez mur niezrozumienia i przypadkowości.
o obraz braci, ich cieni i młotów jest właśnie symbolem sytuacji człowieka "wrzuconego w istnienie".
o zarazem przestroga przed uleganiem fałszywym wyobrażeniom i mitom: za murem bywa pustka.
o jednak trzeba walczyć i dązyć do poznania, celem powinno być właśnie samo dążenie, sama wiara.
o istotą wiary jest wiara, nie działanie.
* SNIGROBEK; PO CO TYLE ŁWIEC NADE MN¡, TYLE TWARZY?...
o w nieustannie zmieniającym świecie wszystko jest możliwe
o każdy byt podlega jedynie przeobrażeniu, przemianie swego stanu skupienia, ale nie istoty. Wszelkie życie nigdy nie umiera.
o język fantastyczny, pełen fantastycznych obrazów i wizji
* DUSIO£EK
o Dusiołek zaczerpnięty z ludowych opowieści. Wszystko jest tworem Boga, jednak człowiek ma wątpliwość, czy wszystko to jest dobre:
"Nie dość ci, źeś potworzy£ mnie, szkapę i wołka,
Jeszcze musiał takiego zmajstrowac Dusiołka?"
o wszystko co stworzył Bóg jest przeciwko człowiekowi (nawet zwierzęta)
* W MALINOWYM CHRUŁNIAKU...
o miłość jest jedynym uczuciem, które hamuje zmienność i pęd człowieka, jest jedyną wartością stałą (Schopenhauer)
o to, co ma związek z miłością (maliny) jest piękne i czyste, reszta przyrody jest wybrakowana, chora: miłość uzdrawia.
o konfesyjność poetyckiego cyklu wyraża się także opisaniem intymnej sfery doświadczeń miłosnych, język symboliczny odwołuje się do natury i pozwala ukazać najgłębsze doznania erotyczne
* PAN B£YSZCZYńSKI
o Bohater utworu jest obdarzony mocą twórczą, zdolną zadziwić samego Boga: kreuje własny świat widm.
o Rywalizacja o panowanie na świecie, prawo człowieka do budowania �wiatów i do siły twórczej, która tkwi w ludzkiej fantazji.
o człowiek zdaje sobie sprawę z tego, że jest to "ułuda nikłej chwili", jednak cieszy się tą chwilą, ma coś wlasnego, wykreowanego przez siebie
| LITERATURA WSPOLCZESNA |
KONOPIELKA (EDWARD REDLIńSKI)
* charakter chłopa, światopogląd, życie na wsi, język - w utworze to wszystko są stereotypy, często nawet wyolbrzymione i bardzo dosłownie pokazane
* cel takiego obrazu: nie wyśmiewanie chłopstwa, lecz literatury, która życie na wsi takie kreuje, właśnie stereotypy (wytwór inteligencji)
* ład i chaos: chłopom nie jest potrzebna wiedza - gdyż na swoim poziomie wiedzą wszystko, co potrzebują i nie są prymitywni.
* urzędnicy chcą niejako na siłę ich "uszczęśliwić" i to jest złe, gdyż cywilizacja wprowadza chaos w świat chłopow (koszą żyto)
MA£A APOKALIPSA (TADEUSZ KONWICKI)
* "Jestem poszukiwaczem prawdy" - wędrówka bohatera po świecie apokalipsy
* apokalipsa = objawienie, tutaj: końca świata (ew. końca życia)
* bohater zatracił sens wszystkiego (przede wszystkim sens życia), musi sobie poszukać motywacji do czegokolwiek (także do samobójstwa)
* totalitarny świat: nie ma kalendarza, wszystko jest wielką niewiadomą, z samej apokalipsy niewielu zdaje sobie sprawę (świat podobny do tego z "Procesu" Kafki)
* rola opozycji: ła¼nia moralna, władza na nią pozwala, gdyż jest pod kontrolą
* trzeba wstrząsnać lud¼mi, żeby zauważyli, co się dzieje (może przywykli do sytuacji, która zmieniła się płynnie)
DźUMA (ALBERT CAMUS)
* "jest rzeczą rownie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ujrzeć coś, co istnieje rzeczywiście przec coś innego, co nie istnieje" - dżuma jest metaforą, opisuje coś nierzeczywistego przez coś rzeczywistego, sposób ukazania problemu
* w Oranie ludzie nie muszą się określać, żyją z przyzwyczajenia, są trybikami maszyny, jaką jest miasto, ubrani w schematy.
* wybucha dżuma i ludzie zostali wytrąceni z ich schematów, muszą dokonać samookreślenia (i to jest ich tragedia, nie potrafią się znale¼ć)
* z początku mieszkańcy bagatelizują sprawę, nie bardzo chcą uwierzyć, że w ich życiu mają zajść jakieś zmiany, wybiegają myślami w przód, "jak już to się skończy".
* po¼niej są rożne rodzaje reakcji: chęć ucieczki (dziennikarz), wykorzystanie sytuacji (Grand - pisze książkę; kupcy), próby walki z zarazą (dr Rieux i Tarrou)
* "Dżuma" jako traktat o wolności człowieka. Zaraza jest jednym z wielu ograniczeń wolności - uwięzienie absolutne, każdy nosi w sobie dżumę, to ona dyktuje warunki: kiedy przyjdzie, kiedy odejdzie. Ludzie nie decydują.
* zadaniem ludzi jest być w pogotowiu i mieć świadomość (wiedza i pamięć), że dżuma jest = moralitet (pokazanie właściwych zachowań i dyskusja)
* dzięki dżumie ludzie mogą się określić, poznać siebie, dobro i zło
* zakończenie można rozpatrywać dwojako:
o pozytywne, bo: ludzie brali udział w akcjach oczyszczania miasta, większość nie uległa panice i dostosowała się do sytuacji, w momencie zagrożenia potrafiła działać
o negatywne, bo: po epidemii ludzie myślą, że są zwycięzcami, świętują, a przecież dżuma nie zginęla, tylko odeszła (bo tak chciała, nie dlatego, ze ją pokonali ludzie). sytuacja może się więc powtórzyć.
|
