Mapa Serwisu
|
| Bankowosc |
|
Admin dnia lutego 22 2007 16:31:10
|
Spis pytań:
Pytanie 1. Główne zmiany w systemie bankowym w Polsce po 1989 roku. 3
Pytanie 2. Banki a inne instytucje pośrednictwa finansowego 7
Pytanie 3. Instrumenty kształtowania podaży i popytu na pieniądz (rezerwy obowiązkowe, refinansowanie banków, stopa procentowa, operacje otwartego rynku) 10
Pytanie 4. Rynek produktów i usług bankowych a rynek finansowy 16
Pytanie 5. Przesłanki i proces przebudowy polskiego systemu bankowego 21
Pytanie 6. Dostosowanie polskiego systemu bankowego do standardów Unii Europejskiej 29
Pytanie 7. Rodzaje i formy działalności depozytowej banków 32
Pytanie 8. System gwarantowania depozytów w Polsce - Bankowy Fundusz Gwarancyjny 37
Pytanie 9. Instrumenty pośrednictwa bankowego w sferze rozliczeń krajowych 39
Pytanie 10. Podstawowe rodzaje i funkcje rachunków bankowych 43
Pytanie 11. Funkcjonowanie informatycznych systemów wspomagających rozliczenia bankowe – SYBIR, ELIXIR 48
Pytanie 12. Pośrednictwo banków w zagranicznych rozliczeniach bezgotówkowych 50
Pytanie 13. Ryzyko zagranicznych operacji bankowych i metody jego ograniczania 55
Pytanie 14. Finansowanie banku przez emisje papierów wartościowych 58
Pytanie 15. Znaczenie rynku lokat międzybankowych w działalności banku 60
Pytanie 16. Kapitały (fundusze) własne banku – wielkość, struktura, znaczenie dla banku 62
Pytanie 17. Pojecie kredytu, klasyfikacja kredytów 65
Pytanie 18. Dokumentacja kredytowa i jej weryfikacja 69
Pytanie 19. Bankowa ocena przedsięwzięć podmiotów gospodarczych 72
Pytanie 20. Formy zabezpieczenia zwrotu kredytu 73
Pytanie 21. Metody i procedury windykacji kredytów i restrukturyzacji tzw. złych kredytów 75
Pytanie 22. Metody zarządzania ryzykiem kredytowym 79
Pytanie 23. Zasady tworzenia rezerw celowych na ryzyko wynikające z działalności banku. 82
Pytanie 24. Inwestycje kapitałowe banków 84
Pytanie 25. Wykorzystanie rynku kapitałowego i rynku instrumentów pochodnych w zarządzaniu aktywami i pasywami. 86
Pytanie 26. Charakterystyka banku na podstawie bilansu 89
Pytanie 27. Czynniki wpływające na rentowność banku 94
Pytanie 28. Zewnętrzne uregulowania prawne określające funkcjonowanie banków 97
Pytanie 29. Metody restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw przez banki 102
Pytanie 1. Główne zmiany w systemie bankowym w Polsce po 1989 roku.
W 1988 roku władze państwowe postanowiły całkowicie przebudować polski system bankowy, co miało nastąpić w kilku etapach:
powstanie nowego systemu prawnego: ustawa Prawo bankowe i ustawa o NBP,
Dnia 31 stycznia 1989 roku weszła w życie ustawa Prawo bankowe, która:
zobowiązywała banki do utrzymywania płynności płatniczej,
wprowadzała rozwiązania służące zapewnieniu bezpieczeństwa środków pieniężnych powierzonych bankom przez klientów, do rozwiązań tych można zaliczyć:
zapobieganie nadmiernej koncentracji kredytów,
zapobieganiu nadmiernym inwestycjom kapitałowym,
nadzór nad działalnością banków, który został usytuowany w banku centralnym, jako Główny Inspektorat Nadzoru Bankowego,
ustalenie zasad dotyczących uzdrawiania banków, ich likwidacji i ogłaszania upadłości.
Nowe prawo bankowe odstąpiło od podziału jednostek prowadzących działalność gospodarczą na jednostki gospodarki uspołecznionej i nieuspołecznionej. Osoby prawne i fizyczne otrzymały prawo swobodnego wyboru banku, z którego usług chciały by korzystać.
Dnia 31 stycznia 1989 roku weszła w życie ustawa o NBP zgodnie, z którą NBP jest:
centralnym bankiem państwa,
bankiem emisyjnym,
bankiem prowadzącym działalność umacniającą pieniądz polski,
bankiem współdziałającym w kształtowaniu polityki gospodarczej państwa,
bankiem prowadzącym działalność kredytowa dla innych banków (kredyty refinansowy),
bankiem prowadzącym rachunki innych banków, budżetu i jednostek budżetowych,
bankiem gromadzącym rezerwy obowiązkowe,
wykonuje nadzór nad działalnością bankową.
wyodrębnienie z NBP kas oszczędności i banków komercyjnych,
W styczniu 1989 roku uchwalono nowe prawo bankowe i ustawę o Narodowym Banku Polskim, które stały się przyczyną rewolucyjnych zmian w systemie bankowym. Banki stały się przedsiębiorstwami działającymi na zasadach konkurencji, których zasadniczmy celem jest zysk, natomiast Narodowy Bank Polski, jako bank centralny, przestał pełnić funkcję banku komercyjnego.
Zapoczątkowana w 1989 roku reforma NBP doprowadziła do utworzenia na bazie struktur lokalnych NBP 9 dużych regionalnych banków komercyjych. Powstałe w ten sposób banki rozpoczęły działalność 1 lutego 1989 roku. Do tej grupy należały:
· 1 stycznia 1988 r. kasy oszczędności i utworzono odrębny bank – PKO,
· 1 lutego 1989 r. (na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 11 kwietnia 1988 r.) zostało powołanych 9 banków państwowych:
i. Bank Gdański w Gdańsku,
ii. Bank Łląski w Katowicach,
iii. Bank Przemysłowo-Handlowy w Katowicach,
iv. Bank Depozytowo- Kredytowy w Lublinie.
v. Powszechny Bank Gospodarczy w £odzi,
vi. Wielkopolski Bank Kredytowy w poznaniu,
vii. Pomorski Bank Kredytowy w Szczecinie,
viii. Państwowy Bank Kredytowy w Warszawie,
ix. Bank Zachodni we Wrocławiu.
Banki te były na początku bankami państwowymi, a w 1991 roku zostały przekształcone w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. Część z nich to obecnie spółki notowane na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych.
Banki te stały się samodzielnymi i samofinansującymi się jednostkami organizacyjnymi. Miały prowadzić działalność polegającą na gromadzeniu środków pieniężnych, udzielaniu kredytów i pożyczek pieniężnych oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych. Każdy z wymienionych banków posiadał swobodę w zakresie:
· decydowania o przedmiocie i zakresie swojego działania i oferowania usług bankowych,
· zawierania umów z klientami – ustalanie wysokości oprocentowania lokat i kredytów.
Zmiany w systemie bankowym po 1989 roku wynikają z urynkowienia gospodarki polskiej oraz z reformą prowadzenia polityki pieniężno-kredytowej przez banki. Każdy z tych banków przejął obowiązki części oddziałów NBP. Jednak pomimo wydzielenia 9 banków NBP nadal zajmował się pewnymi operacjami komercyjnymi w zakresie obrotu dewizowego, co było sprzeczne z założeniami reformy. Ostatecznie w 1994 roku powołano Polski Bank Inwestycyjny, który przejął ostatnie funkcje banku komercyjnego od NBP. Struktura polskiego systemu bankowego stała się przez to bardziej przejrzysta.
sprowadzenie roli NBP do roli baku centralnego,
Rozpoczęta w ten sposób reforma NBP, w wyniku której działalność operacyjna została przekazana do nowo utworzonych 9 banków komercyjnych, pozwoliła na pełnienie przez bank centralny jedynie funkcji centralnego banku państwa, banku emisyjnego i banku banków. Okres transformacji polskiej bankowości spowodował znaczne zmiany sposobu funkcjonowania istniejących przed 1989 rokiem banków specjalistycznych, powodując ich przekształcenie w banki uniwersalne.
Działalność NBP jako banku centralnego oznacza:
współdziałanie przy opracowywaniu rozwiązań społeczno-gospodarczego rozwoju kraju i kształtowaniu systemu funkcjonowania gospodarki narodowej,
udzielanie kredytów refinansowych innym bankom,
organizowanie i realizowanie rozliczeń gotówkowych i bezgotówkowych,
administrowanie państwową rezerwą dewizową,
sprawowanie funkcji nadzoru bankowego nad instytucjami bankowymi na podstawie rocznych bilansów, miesięcznych sprawozdań i bieżących meldunków,
kształtowanie polityki kursowej i jej bieżącej realizacji,
emisję znaków pieniężnych i organizowanie obrotu gotówkowego,
organizowanie i przeprowadzanie rozrachunków międzybankowych,
reprezentowanie interesów Polski w międzynarodowych instytucjach bankowych.
Rezerwą obowiązkową zostały objęte wszystkie środki pieniężne zgromadzone w banku, przy czym stopa rezerwy nie mogła być wyższa niż 30% sumy tych środków. Ustawa nie przewidywała natomiast oprocentowania środków odprowadzonych na rachunek rezerw obowiązkowych.
NBP zaprzestał prowadzenia bezpośredniej działalności kredytowej na rzecz przedsiębiorstw i stał się bankiem banków, mającym oddziaływać na pozostałe banki za pomocą stopy procentowej, rezerw obowiązkowych i kredytów refinansowych.
powstanie nowych banków komercyjnych w ramach pobudzania konkurencyjności.
Nastąpiła możliwość powstania nowych banków przy liberalnych zasadach ich tworzenia:
niewielki kapitał zakładowy,
własne pomieszczenia,
projekt statutu,
plan działania.
Wprowadzało to zasadę konkurencyjności oraz odejście od podziałów terytorialnych i branżowych.
W 1994 roku zostały uchwalone dwa istotne dla systemu bankowego akty prawne:
o restrukturyzacji banków spółdzielczych oraz o BGź, potrzeba restrukturyzacji spółdzielczości kredytowej była spowodowana koniecznością wycofania się z rozwiązań deregulacyjnych, które doprowadziły do niewydolności wielu banków spółdzielczych (deregulacja nastąpiła w 1989 roku i oznaczała, że banki spółdzielcze stały się bankami uniwersalnymi pomimo tego, że nie były przygotowane do takiej funkcji i popełniały wiele błędów w swojej działalności) oraz koniecznością dostosowania się do wymogów UE.
o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym. Ustawa o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym objęła gwarancją depozyty nie tylko osób fizycznych, ale i prawnych. Nowa ustawa wprowadziła:
· trzystopniową strukturę spółdzielczości ( banki spółdzielcze, regionalne i BGź),
· obowiązek przekazywania części funduszy przez banki spółdzielcze bankom regionalnym nieodpłatnie,
· zasadę, że za ryzyko bankowe i płynność· banku nie odpowiada bank spółdzielczy, ale solidarnie wszystkie banki zrzeszone w banku regionalnym.
W obu uchwalonych w 1989 roku ustawach (nowe prawo bankowe i ustawa o Narodowym Banku Polskim) przyjęto następujące zasady działalności banków:
uniwersalizm – bankom stworzono równe warunki świadczenia usług bankowych zarówno pod względem ich rodzaju, jak i ekspansji terytorialnej.
Samodzielność – może być w pewnym stopniu ograniczona regulacjami ustawowymi oraz statutami banków.
Konkurencyjność – jako siła napędowa rozwoju każdego banku oraz całego systemu bankowego, zwłaszcza gdy wykorzystywana jest do rozszerzania i doskonalenia usług bankowych, pozyskiwania udziałowców , deponentów i innych klientów.
Samofinansowanie – polegające na tym, że działalność banku powinna znale¼ć pokrycie w zasobach finansowych zgromadzonych przez bank, ewentualnie powiększonych poprzez kredyt refinansowy udzielony przez NBP lub inny bank.
Komercjalizm – sprowadzający główny cel banku do osiągnięcia zysków.
Pytanie 2. Banki a inne instytucje pośrednictwa finansowego
Konkurencja:
Dla banków konkurentami są nie tylko inne banki, ale także instytucje finansowe innego typu. Do tych instytucji finansowych należą przede wszystkim:
Towarzystwa ubezpieczeniowe,
Fundusze emerytalne,
Fundusze inwestycyjne,
Towarzystwa leasingowe.
Konkurencja z pierwszymi trzema z wymienionych typów przedsiębiorstw przebiega głównie na dwu płaszczyznach: pozyskiwania środków finansowych, realizacji niektórych operacji pośredniczących. Wszystkie wymienione instytucje finansowe zabiegają o środki finansowe potencjalnych deponentów, czyli inaczej mówiąc – chcą pozbawić banki dopływu pieniędzy i wykorzystać te pieniądze na własny użytek. Wszystko to z jednej strony zmniejsza napływ depozytów do banków, a z drugiej – zwiększa ich koszt. Banki konkurują o pozyskanie pieniędzy z innymi instytucjami finansowymi m.in. ceną, muszą płacić znacznie więcej za depozyty niż w sytuacji, gdyby takiej konkurencji nie było. Jeśli chodzi natomiast o konkurencję w zakresie pośrednictwa, to w Polsce widzimy to na przykład w dziedzinie gwarancji dla emisji akcji. Gwarancji takich udzielają między innymi towarzystwa ubezpieczeniowe i rozmaite zagraniczne instytucje finansowe pozbawiając tym samym banki części prowizji.
Instytucje finansowe prowadzą też konkurencję z bankami w zakresie wielu operacji pośredniczących. W Polsce widzimy to np. w dziedzinie gwarancji dla emisji akcji – gwarancji takich udzielają m.in. towarzystwa ubezpieczeniowe. Towarzystwa powiernicze, prowadząc operacje akcjami i papierami wartościowymi dłużnymi, pozbawiają banki części prowizji.
Współpraca:
Instytucje finansowe, będąc w niektórych dziedzinach konkurentami, w innych korzystają z usług banków i zapewniają im znaczne ¼ródła dochodów. Olbrzymie przekazy pieniędzy tych instytucji przechodzą przez banki, z czym wiążą się oczywiście dochody tych ostatnich. Część tych pieniędzy jest przez pewne okresy lokowana w bankach, a banki też lokują swoje pieniądze w tych instytucjach. Nie należy również zapominać o tym, że banki udostępniają instytucjom finansowym swoją sieć placówek niezbędną do ich działalności. Przykładowo, sprzedaż jednostek uczestnictwa Pierwszego Polskiego Towarzystwa Funduszy Powierniczych Pionier odbywa się za pośrednictwem oddziałów 11 banków, a także w kilku biurach maklerskich. Sieć bankowa jest w tym względzie niezastąpiona, instytucje finansowe mogą natomiast wykorzystywać konkurencję między bankami w celu uzyskania jak najlepszych warunków podpisywania umów. W sumie więc można powiedzieć, że banki i inne instytucje finansowe żyją w ścisłej symbiozie, prowadząc równocześnie walkę konkurencyjną w niektórych dziedzinach.
Dla banków interesujących się partnerami są wielkie międzynarodowe instytucje finansowe na przykład Bank Łwiatowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Nie mają one prawa do bezpośredniej działalności finansowej na terenie Polski, dlatego muszą korzystać z pośrednictwa banków. Poprzez banki odbywa się większość ich rozliczeń, kredytów mogą udzielać także tylko za pośrednictwem polskich banków. Naturalną tendencją jest dążenia banków do stworzenia kontrolowanych przez siebie grup kapitałowych, w skład których wchodziłyby rozmaite instytucje finansowe, a także inne przedsiębiorstwa usługowe. Pozwala to bankom na zapewnienie sobie trwałego dopływu środków finansowych, zagwarantowanie wielkich przepływów pieniężnych, pozyskanie stałych odbiorców na kredyty i inne usługi.
Bankowe grupy kapitałowe:
Naturalną tendencją jest dążenie banków do stworzenia kontrolowanych przez siebie grup kapitałowych, w skład których wchodziłyby rozmaite instytucje finansowe. Pozwala to bankom na zapewnienie sobie trwałego dopływu środków finansowych, zagwarantowanie wielkich przepływów pieniędzy, pozyskanie stałych odbiorców na kredyt i inne usługi.
Szczególnie przydatna dla banków jest kontrolna nad biurami maklerskimi. Biura maklerskie można podzielić na trzy grupy:
biura stanowiące integralną część banków,
biura będące formalnie odrębnymi przedsiębiorstwami, o kapitałach kontrolowanych przez banki,
biura maklerskie należące do innych właścicieli.
Biura maklerskie zaliczane do dwu ostatnich z wymienionych grup muszą (od 4 stycznia 1998) mieć formę spółek akcyjnych. Zgodnie z ustawą o publicznym obrocie papierami wartościowymi, normującą ich działalność, noszą one nazwę domów maklerskich.
Znaczna część polskich biur maklerskich powstała jako część banków (jako wydzielona komórka centrali banku). W Polsce działa też pewna liczba niezależnych biur maklerskich, jednak większość z nich to jednostki małe o niewielkich obrotach. Na bankowe biura maklerskie przypada ponad 90% obrotów wszystkich domów maklerskich. Wynika to w części z lepszego zaplecza lokalowego, kadrowego i organizacyjnego.
Niektóre banki starają się też włączyć do swoich grup kapitałowych towarzystwa ubezpieczeniowe, a jeśli to jest trudne – przynajmniej uzyskać na nie duży bezpośredni wpływ, dzięki posiadaniu znaczących pakietów akcji. Zapewnia im to przynajmniej częściową kontrolę nad przepływami finansowymi towarzystw ubezpieczeniowych. Pierwszym polskim bankiem, który w pełni kontrolował towarzystwo ubezpieczeniowe, jest Powszechny Bank Kredytowy, który w 1996 roku utworzył on Towarzystwo Ubezpieczeniowe PBK i PBK-źycie. Warto dodać, że np. w Amplico Life bank Pekao S.A. ma 45% udziałów, w Commercial Union – Wielkopolski Bank Kredytowy ma 10%, w Warta-Vita – PKO BP ma 35%.
Kilka banków wspólnie powołało towarzystwo ubezpieczeniowe, zajmujące się w dużej mierze bezpośrednią współpracą z bankami, w tym ubezpieczeniem niektórych transakcji bankowych. Jest to Heros, towarzystwo należące do następujących banków: Kredyt Bank (15% akcji), EBOR (15%), Bank Depozytowo-Kredytowy Savim (10,9%), PKO BP (7,3%), Powszechny Bank Gospodarczy (3,3%).
Towarzystwa ubezpieczeniowe często podpisują z bankami umowy o charakterze typowo agencyjnym, pozwalające na dystrybucję produktów ubezpieczeniowych poprzez sieć bankową. Umowy takie są szczególnie częste w przypadku powiązań kapitałowych. Jest to podwójnie korzystne dla banków:
banki pobierają znaczne opłaty za swoje usługi (oddanie do dyspozycji towarzystw ubezpieczeniowych okienek, pracowników, sprzętu, wykonanie rozmaitych czynności),
klienci wpłacają znaczne sumy na rachunki bieżące towarzystw ubezpieczeniowych w danym banku, co stawia do dyspozycji banku „tani pieniądz” z tych lokat. Być może jeszcze korzystniejsze są dla banków wypłaty przez firmy ubezpieczeniowe pieniędzy ich klientom, tym bardziej, że znaczna część tych pieniędzy jest podejmowana przez klientów z dużym opó¼nieniem.
Kolejnym typem przedsiębiorstw finansowych, w kapitale których chcą uczestniczyć banki, są spółki leasingowe. Powodem jest:
dążenie banków do pozyskania bardzo dobrych kredytobiorców, jakimi są zarówno spółki leasingowe, jak i ich klienci,
dążenie banków do zapewnienia sobie kontroli przepływów finansowych tych spółek oraz osiągnięcia wpływów z obsługi finansowej,
wykup przyszłych należności tych spółek z tytułu zawartych umów leasingowych (w praktyce stanowi to swoisty typ kredytu). Podstawowym zabezpieczeniem jest najczęściej obiekt leasingu. Dodatkowym dochodem banku jest prowizja pobierana przy dokonywaniu przelewów rat leasingowych.
Ponieważ przejęcie kontroli kapitałowej dużych spółek leasingowych działających od kilku lat w Polsce okazało się trudne, znaczna liczba banków zaczęła rozważać możliwość powołania własnych spółek leasingowych. Zrobiły to między innymi BISE, BRE, BIG. Oprócz wymienionych, banki stworzyły też lub przejęły kontrolę nad innymi typami instytucji finansowych, np. instytucjami zajmującymi się factoringiem.
Można więc mówić o powstaniu wokół banków kontrolowanych przez nie grup kapitałowych. Za przykład można podać grupę kapitałową skupioną wokół Banku Rozwoju Eksportu (BRE) oraz BIG Bank Gdański S.A. W skład grupy kapitałowej BIG Bank Gdański S.A. wchodzą m.in.: inny bank o nazwie BIG Bank SA, dom maklerski, trzy towarzystwa leasingowe, kilka spółek inwestycyjnych i inne przedsiębiorstwa. Takie skonsolidowanie przynosi pewne korzyści podatkowe, zapewnia bankom gwarancję kontroli znacznych przepływów środków finansowych, choć równocześnie jest związane z dużymi obciążeniami organizacyjnymi.
Pytanie 3. Instrumenty kształtowania podaży i popytu na pieniądz (rezerwy obowiązkowe, refinansowanie banków, stopa procentowa, operacje otwartego rynku)
Polityka pieniężna jest to całokształt rozwiązań i działań podejmowanych w gospodarce narodowej w celu: zaopatrzenia w środki pieniężne i kredyt jednostki gospodarujące, regulowania wielkości podaży pieniądza. Podaż pieniądza jest realizowana przez banki, przy czym pierwotna kreacja (podaż) pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. Te banki, udzielając kredytów swym klientom, dokonują wtórnej kreacji pieniądza. O wielkości podaży pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Ale bank centralny czuwa nad sumą podaży ( kreacji) pieniądza i oddziałuje na jej rozmiary instrumentami polityki pieniężnej.
Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny ma na celu utrzymanie równowagi na rynku kredytowym i niedopuszczenie do nadmiaru pieniądza, co mogłoby wpływać niekorzystnie na stabilność cen. Podaż pieniądza stanowi istotny czynnik wpływający na kształtowanie globalnego popytu. Wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost globalnego popytu, a tym samym ma wpływ na wzrost produktu krajowego brutto. Realny wzrost następuje zwłaszcza wówczas gdy w gospodarce występuje przymusowe bezrobocie i nie wykorzystane są zdolności produkcyjne. W tej sytuacji aktywna polityka pieniężna będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu.
Popyt na pieniądz jest związany przede wszystkim z funkcjami jakie on pełni w gospodarce rynkowej. W szczególności zaś zapotrzebowanie to wynika z udziału pieniądza w transakcjach kupna i sprzedaży oraz z tego iż stanowi on dla przedsiębiorstw i poszczególnych członków społeczeństwa jeden ze składników ich majątku. Zgodnie z klasyczną ekonomią polityczną wielkość popytu jest powiązana z relacją pomiędzy dochodem narodowym a wielkością pieniądza jednostek gospodarujących.
W celu realizacji polityki pieniężnej NBP został wyposażony w szereg instrumentów oddziałujących na gospodarkę. Z jednej strony NBP zestawia plan pieniężny dla całego systemu bankowego, z drugiej – wpływa na działalność banków poprzez stopę procentową, refinansowanie, stopę obowiązkowych rezerw. Instrumenty te oddziałują na funkcjonowanie banków w sposób bezpośredni i pośredni.
Instrumenty bezpośrednie wiążą się z oddziaływaniem na podaż z pieniądza i kredytu oraz na poziom stóp procentowych, poprzez odgórne narzucanie ograniczeń i zakazów. Do najszerzej wykorzystywanych przez NBP instrumentów zaliczyć można: pułapy kredytowe, wymagania dotyczące płynności, ograniczenia w strukturze aktywów i pasywów banku, rezerwa obowiązkowa, kredyt refinansowy wraz z jego pochodnymi. Instrumenty bezpośrednie cechuje z reguły selektywność ich oddziaływania. Pozwalają one stosunkowo skutecznie kontrolować podaż i kierunki przepływu pieniądza. Podstawową ich wadą jest jednak to, że opieranie się na tego rodzaju instrumentach wiąże się z ryzykiem nieefektywnej alokacji środków, wynikającej z braku zobiektywizowanych informacji zawartych w parametrach rynkowych.
Instrumenty pośrednie natomiast – są wolne od tego rodzaju ryzyka. Najbardziej klasyczne z nich to operacje otwartego rynku.
Rezerwy obowiązkowe:
Rezerwa obowiązkowa jest faktycznie formą podatku, który muszą płacić banki komercyjne na rzecz banku centralnego. Podstawą, od której nalicza się rezerwę obowiązkową są wkłady depozytariuszy w bankach. Bank centralny ustala stopę rezerwy obowiązkowej, która określa, jaka cześć tych wkładów powinna się znale¼ć na jego rachunku. W ten sposób banki dysponują dodatkowym instrumentem, sprzyjającym utrzymaniu ich płynności w krótkim okresie. Bank centralny ma z kolei możliwość regulowania potencjału kredytowego banków. Łrodki na rachunkach obowiązkowej rezerwy są nie oprocentowane, natomiast w przypadku nieodprowadzenia tej rezerwy bank musi zapłacić odsetki karne.
Stopa rezerw obowiązkowych jest różna w zależności od rodzaju wkładu. Stopa ta ustalana jest na podstawie stanów średniomiesięcznych. Wyższa stopa jest na ogół ustalana od wkładów a vista, gdyż większe jest ryzyko ich wycofania z banku komercyjnego. W celu zmniejszenia kosztów własnych banków, dąży się do obniżenia wysokości rezerw obowiązkowych.
Wprowadzenie stopy rezerwy obowiązkowej ma na celu:
Stworzenie instrumentu umożliwiającego regulowanie potencjału kredytowego banków operacyjnych,
Ustalenie dodatkowego zabezpieczenia płynności banków operacyjnych.
Tak więc zdolność kreowania pieniądza bankowego przez banki zależy od poziomu posiadanych przez nie rezerw w pieniądzu banku centralnego w stosunku do poziomu minimalnej rezerwy. I tak:
Podwyższenie stopy minimalnej rezerwy ogranicza zdolność ekspansji kredytowej banków,
Zmniejszenie stopy minimalnej rezerwy zwiększa możliwość kreacji kredytu przez banki.
Ten instrument kształtowania podaży pieniądza jest szczególnie użyteczny w warunkach dużej nadpłynności finansowej systemu bankowego.
Rezerwy obowiązkowe gromadzą banki w NBP. Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w procentach część środków pieniężnych w złotych i walutach obcych zgromadzonych na rachunkach bankowych, środków uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez bank podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także środków przyjętych od banku zagranicznego na podstawie umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy lub środków pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Kwota rezerwy obowiązkowej nie podlega oprocentowaniu.
Banki spółdzielcze utrzymują rezerwy obowiązkowe w banku, w którym są zrzeszone, a banki regionalne zrzeszone w BGź S.A. – na rachunku w tym banku, w kwocie odpowiadającej rezerwom zrzeszonych w nich banków spółdzielczych i własnym rezerwom obowiązkowym. Kwoty rezerw obowiązkowych banków regionalnych BGź S.A odprowadza na swój rachunek w NBP. Banki Zrzeszające banki spółdzielcze działające poza strukturą BGź S.A rezerwy obowiązkowe własne i banków spółdzielczych w nich zrzeszonych utrzymują na swoim rachunku w NBP.
Wysokość rezerwy może być różnicowana ze względu na umowny okres przechowywania środków pieniężnych oraz rodzaj waluty. Suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć: 30% sumy środków pieniężnych od wkładów na żądanie, 20% sumy środków od wkładów terminowych.
Dla banków komercyjnych rezerwy obowiązkowe wiążą się z obciążeniem finansowym, wynikającym z dezaktywizacji części depozytów unieruchamianych w postaci rezerw obowiązkowych, które nie mogą być wykorzystane np. na cele kredytowe. Ewidentnie zmniejsza to dochody banków komercyjnych, tym bardziej że ze względu na rosnącą konkurencję, częstokroć nie jest możliwe rekompensowanie negatywnych skutków dochodowych na drodze zmniejszenia oprocentowania depozytów przyjmowanych przez banki, bąd¼ podwyższanie oprocentowania kredytów.
Zarząd NBP może zwolnić bank z obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej w okresie realizacji programu postępowania naprawczego. Zarząd NBP ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerw obowiązkowych w NBP, w tym rodzaje rachunków bankowych, których nie dotyczy obowiązek utrzymywania rezerw, a ponadto będzie mógł określać wysokość zapasu gotówki w złotych, którego utrzymanie w kasach bankowych będzie równoznaczne z utrzymywaniem rezerw w NBP.
W razie naruszenia obowiązku utrzymywania rezerwy obowiązkowej, bank uiszcza na rzecz NBP odsetki od różnicy pomiędzy kwotą, która podlega utrzymaniu na rachunkach a kwotą faktycznie na tych rachunkach utrzymywaną. Stawkę odsetek tych uchwala Zarząd NBP w wysokości nie większej niż dwukrotna wysokość stopy oprocentowania kredytu lombardowego. Zarząd NBP może wyrazić zgodę na nieuiszczanie odsetek przez bank w stanie zawieszenia, likwidacji albo upadłości.
Ilościowe ograniczenie podaży pieniądza polega na ustalaniu przez bank centralny limitów (plafonów), czyli pułapów akcji kredytowej poszczególnych banków. Stosowanie ograniczeń ilościowych łączono często z polityką obowiązkowych rezerw. Jednak administracyjne narzędzia polityki pieniężnej nie są oceniane pozytywnie przez ekonomistów, którzy wskazują na uboczne skutki w postaci wywoływania zjawisk recesyjnych.
Refinansowanie banków:
Kolejnym instrumentem polityki pieniężnej jest refinansowanie banków, czyli udzielanie kredytów przez bank centralny pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Do podstawowych form refinansowania banków zalicza się:
Redyskonto weksli zdyskontowanych poprzednio przez banki operacyjne,
Kredyt pod zastaw papierów wartościowych.
Kredyt refinansowy udzielany jest bankom przez NBP w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Za pomocą kredytów refinansowych bank centralny ma wpływ na działalność banków operacyjnych przez określenie warunków kredytowych. Przy udzielaniu kredytu refinansowego NBP kieruje się zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty, z tym, że kredyt ten może być także udzielony bankowi dla realizacji postępowania naprawczego banku. Kredyt refinansowy może być udzielony w następujących formach:
do określonej kwoty w rachunku kredytu,
pod zastaw papierów wartościowych – do wysokości równej określonej części nominalnej wartości tych kredytów (kredyt lombardowy),
redyskonta weksli zdyskontowanych przez banki komercyjne,
w innej formie, określonej przez Zarząd NBP.
Poprzez kredyty refinansowe bank centralny wpływa na działalność banków komercyjnych, ustalając wielkość udzielanych kredytów (podaż pieniądza), wysokość oprocentowania (polityka redyskontowa), oraz inne warunki kredytowania. NBP refinansuje banki ponadto kredytem na inwestycje centralne oraz kredytem w rachunku bieżącym.
Kredyt redyskontowy. Jest udzielany przez bank centralny na podstawie zdyskontowanych przez banki komercyjne weksli jednostek gospodarczych. Bank centralny ustala wysokość stopy redyskontowej, która stanowi punkt odniesienia dla banków komercyjnych w celu ustalenia ich własnej (wyższej) stopy dyskontowej oferowanej jednostkom gospodarczym. Zmiany stopy redyskontowej wpływają pośrednio na ponoszone przez przedsiębiorstwa koszty kredytu.
Stopa redyskontowa powinna być w zasadzie nieco niższa niż stopa, która się kształtuje na rynku pieniężnym. Podwyższenie lub obniżenie stopy redyskonta stanowi sygnał banku centralnego w kwestii intencji jego polityki pieniężnej. Podwyższenia stopy redyskontowej wpływa pośrednio na wzrost kosztów kredytów udzielanych przez banki komercyjne przedsiębiorstwom. Oddziałuje restrykcyjnie na całość akcji kredytowej systemu bankowego. Obniżenie stopy redyskontowej powinno działać jak bodziec w kierunku zwiększenia działalności kredytowej banków. Bank centralny nie ma jednak pełnej swobody w ustalaniu poziomu stopy procentowej, bo w gospodarce rynkowej kształtuje się ona na rynku w wyniku podaży i popytu na pieniądz.
W ramach polityki redyskontowej banki centralne nie tylko posługują się stopą procentową, ale także mogą stosować wobec poszczególnych banków kontyngenty redyskontowe i wymagania jakościowe, warunkujące przyjęcie określonych weksli do redyskonta. Bank centralny nie ma obowiązku udzielenia kredytu konkretnemu bankowi. Może więc uzależnić kontyngent redyskontowy od wielkości jego kapitału lub struktury aktywów, określających odpowiedzialność majątkową danego banku. Wymagania jakościowe dotyczą zazwyczaj terminu płatności weksla lub jego charakteru. Banki centralne zazwyczaj redyskontują weksle wystawione w wyniku działalności gospodarczej i płatne w ciągu 90 dni. Bank centralny może też preferować przy redyskoncie weksle związane z określoną działalnością (np. skupem produktów rolnych).
Kredyt lombardowy. Jest udzielany przez bank centralny pod zastaw papierów wartościowych składanych przez banki komercyjne. Znajduje on zastosowanie zwłaszcza wówczas, gdy dany bank ma trudności w terminowym regulowaniu zobowiązań lub występuje ogólnie trudna sytuacja na rynku pieniężnym. W związku z tym taki kredyt powinien być spłacony w okresie do 3 miesięcy. W niektórych nagłych przypadkach może on być udzielony na kilka dni lub jako kredyt średnioterminowy dla banku który poniósł straty, a którego działalność powinna być, zdaniem banku centralnego, podtrzymana. Kredyt lombardowy jest udzielany w wysokości od 65% do 80% wartości zastawionych papierów wartościowych , w zależności od ich rodzaju.
Stopa procentowa. Stopa procentowa może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej, jeżeli będzie spełniała funkcję zewnętrznego parametru, branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych, które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek od zaciągniętego kredytu.
W warunkach braku równowagi na rynku i narastających zjawisk inflacyjnych, możliwości realizacji tych funkcji przez stopę procentową są bardzo ograniczone:
Przy ustalaniu stopy procentowej musi być uwzględniana stopa inflacji. Ujemna realna stopa procentowa zachęca kredytobiorców do maksymalizacji popytu na kredyt.
Należy odstąpić od dostosowywania stopy procentowej do zróżnicowanej rentowności poszczególnych grup kredytobiorców czy też obniżania jej ze względów socjalnych. Ulgi w oprocentowaniu kredytów stanowią gratyfikację bankową, która utrudnia dokonywanie rzeczywistego rachunku ekonomicznego w gospodarce narodowej.
Zróżnicowanie stopy procentowej powinno wynikać wyłącznie ze stopnia płynności kredytów i wkładów oraz ryzyka ponoszonego przez banki przy udzielaniu kredytu. Najniżej powinny być oprocentowane wkłady a vista, najwyżej – kredyty dla przedsiębiorstw o zagrożonej zdolności kredytowej.
Warunkiem efektywnego wykorzystania stopy procentowej jest ukształtowanie się jej ceny na rynku. Inaczej wyższe odsetki będą przerzucane w ceny, a stopa procentowa nie będzie mogła odgrywać swej roli. Oznacza to z jednej strony, że wysokość stopy procentowej nie jest kształtowana na zasadzie samoregulowania w zależności od przebiegu rozwoju gospodarczego, z drugiej zaś - że zmiany tej stopy nie mają wpływu na racjonalną alokację środków społecznych i nie doprowadzi ona do zrównoważenia popytu i podaży na środki finansowe. Jednak i w tych niedoskonałych warunkach podwyższenie odsetek od wkładów i kredytów może mieć pewne pozytywne strony. Podwyższenie odsetek od wkładów ludności sprzyja neutralizacji określonej części jej przychodów. Wysokie odsetki od wkładów przy systemie samofinansowania się banków muszą prowadzić do podwyżki odsetek od kredytów. Równocześnie wysoka stopa procentowa od kredytów, mimo możliwości neutralizacji jej działania przez system cen, powoduje racjonalniejsze wykorzystanie kredytu przez przedsiębiorstwa.
Operacje otwartego rynku:
Operacje otwartego rynku, przeprowadzane przez banki centralne w ramach polityki otwartego rynku, polegają na zakupie lub sprzedaży papierów wartościowych (przeważnie państwowych, krótkoterminowych – weksli skarbowych). Są to przede wszystkim weksle skarbowe. Bank centralny zakupuje te papiery wartościowe według stopy zakupu, a sprzedaje według stopy sprzedaży. W Polsce operacje otwartego rynku są podstawowym instrumentem oddziaływania NBP na kształtowanie się podaży pieniądza. Zakup i sprzedaż papierów wartościowych odbywa się przede wszystkim na międzybankowym rynku pieniężnym.
Zakup papierów wartościowych przez NBP powiększa jego aktywa oraz zwiększa obieg pieniądza na rynku. Natomiast sprzedaż papierów z własnego portfela przez bank centralny zmniejsza aktywa banku i działa restrykcyjnie, czyli zmniejsza obieg pieniądza. Bank centralny może połączyć operacje zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniami warunków ich odkupu.
Operacje otwartego rynku mogą być dokonywane przez przetarg:
Ilościowy – bank centralny ustala wysokość stawki zakupu (tzw. stałą stawkę), a banki komercyjne podają kwoty, jakie chciałyby sprzedać bankowi centralnemu po tej stawce. W odpowiedzi na złożenie oferty bank centralny rozdziela ustaloną przez siebie kwotę zakupu proporcjonalnie do wielkości złożonych ofert.
Procentowy – banki komercyjne podają stawkę procentową, po której chciałyby zawrzeć transakcję. Bank centralny, w ramach ustalonej przez siebie kwoty, przyznaje możliwość sprzedaży zaczynając od banków, które zaproponowały najwyższą stawkę. Wysokość ostatecznej stopy procentowej jest ustalana na podstawie najniższej (marginalnej) stawki przydziału. Przy przetargu procentowym tendencje rynkowe mają większy wpływ na kształtowanie się wysokości procentu.
Najprostszą formą tych operacji NBP są operacje bezwarunkowe zakupu papierów wartościowych lub operacje bezwarunkowe sprzedaży papierów wartościowych. Są to operacje nieodwracalne, sygnalizujące i realizujące określony kierunek polityki pieniężnej. Inną formą są operacje warunkowe NBP, w których Bank centralny może połączyć operację zakupu papierów wartościowych z uzgodnieniem warunków ich odkupienia w określonym terminie. Stąd operacje warunkowe są wykorzystywane dla dora¼nego regulowania podaży pieniądza.
Do operacji warunkowych NBP należą:
Operacje warunkowego zakupu - REPO - polegające na zakupie przez NBP papierów wartościowych od banków, pod warunkiem ich odkupienia przez te banki w określonym terminie. Dokonując zakupu, NBP udziela równocześnie danemu bankowi kredytu, który jest spłacany w momencie odkupienia przez ten bank sprzedanych wcześniej NBP papierów wartościowych. Operacje REPO można więc porównać do kredytu udzielanego przez NBP pod zastaw papierów wartościowych.
W skrócie – operacja REPO polega na sprzedaży papierów wartościowych po określonej cenie z jednoczesnym okupieniem tych papierów po cenie wyższej w określonym dniu w przyszłości (różnica między tymi cenami stanowi efektywną stopę procentową).
Operacje warunkowej sprzedaży - reverse REPO, polegające na sprzedaży przez NBP bankom papierów wartościowych pod warunkiem ich odsprzedaży przez dany bank NBP w określonym terminie. Dokonując zakupu papierów wartościowych dany bank lokuje swoje środki w NBP, które wycofuje w momencie odsprzedania zakupionych wcześniej papierów wartościowych. Operacje reverse REPO można porównać do krótkoterminowej lokaty banków w NBP.
W skrócie- reverse REPO polega na kupnie papierów wartościowych z jednoczesną ich odsprzedażą w przyszłości.
Obie te formy operacji są operacjami krótkoterminowymi (od 1 dnia do 6 miesięcy), a ich przedmiotem są na ogół papiery wartościowe skarbu państwa, dzięki czemu ryzyko kredytowe faktycznie nie istnieje.
W obu rodzajach operacji NBP może oddziaływać na wielkość podaży pieniądza, zasilając rynek (banki) w przypadku operacji REPO lub zmniejszając jego podaż w operacjach revers REPO. Operacje warunkowe są zawierane w praktyce na okres kilku dni lub tygodni, mogą być wykorzystywane do krótkotrwałego oddziaływania na kształtowanie się podaży pieniądza i płynności systemu bankowego. Równocześnie NBP może wpływać przez te operacje na poziom krótkoterminowej stopy procentowej przez kształtowanie stopy REPO. NBP zakupuje i sprzedaje papiery wartościowe po różnych cenach, a wynikająca stąd stopa REPO wyznacza bankom cenę otrzymanego kredytu w operacji REPO albo dochód z lokowanych środków w przypadku operacji reverse REPO.
W ramach polityki otwartego rynku banki centralne prowadzą operacje dewizowe typu swap, polegające na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób bank centralny stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży – zabiera pieniądz bankom operacyjnym.
Polityka otwartego rynku wykorzystuje zarówno cenę sprzedaży oraz kupna papierów wartościowych, jak i wielkość sprzedanych (kupionych) papierów wartościowych czy dewiz.
Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić papiery wartościowe zaoferowane przez bank centralny lub odstąpić je temu bankowi. Tak więc warunkiem efektywności operacji otwartego rynku są:
odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego,
budzące zaufanie papiery wartościowe (np. weksle skarbowe).
Ogólnie biorąc polityka pieniężna banku centralnego może być albo ekspansywna albo restrykcyjna, w zależności od sytuacji gospodarczej kraju i wynikających z niej kierunków polityki pieniężnej.
Polityka restrykcyjna, zmierza do ograniczenia podaży pieniądza. Wyraża się ona podrożeniem kredytu przez podnoszenie stopy kredytu redyskontowego i lombardowego. W tym samym kierunku zmierza stosowane równocześnie podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych. Gdy zastosowane środki oddziaływania nie przyniosą oczekiwanego efektu, czyli znaczącego podwyższenia ceny kredytu w bankach komercyjnych, a przez to zmniejszenia podaży pieniądza, bank centralny odpowiednio ukierunkowuje operacje otwartego rynku. Polega to na oferowaniu sprzedaży papierów wartościowych na korzystnych warunkach, np. wysoko oprocentowanych obligacji czy weksli skarbowych. Wówczas bankom komercyjnym bardziej opłaca się kupować te papiery wartościowe niż udzielać kredytu jednostkom gospodarczym.
Przy prowadzeniu polityki ekspansywnej bank centralny postępuje odwrotnie: obniża oprocentowanie kredytu redyskontowego i lombardowego, a także stopę obowiązkowej rezerwy. Równocześnie, w ramach operacji otwartego rynku, rozpoczyna on skup papierów wartościowych. Podejmowane działania zwiększają podaż pieniądza i obniżają poziom stopy procentowej na rynku pieniężnym.
Pytanie 4. Rynek produktów i usług bankowych a rynek finansowy
Rozwój rynku finansowego w Polsce zapoczątkowany został wraz z uchwaleniem ustawy Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych 22 marca 1991 r. powołaniem do życia Komisji Papierów Wartościowych oraz uruchomieniem Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych .
Rynki finansowe spełniają wiele funkcji, lecz najistotniejsza z nich to transformacja aktywów poprzez pośredników finansowych. Rynek finansowy jest pojęciem abstrakcyjnym, zaś jego konkretyzacja przejawia się na jego poszczególnych segmentach tworzących rynki operacyjne, zróżnicowane pod względem celów jakim służą oraz instrumentów, które są na nich przedmiotem obrotu.
Rynek finansowy obejmuje takie rynki jak:
rynek pieniężny - to rynek kapitałów krótkoterminowych. zawierane są na nim transakcje kupna i sprzedaży instrumentów finansowych o największym stopniu płynności i terminie wykupu do jednego roku,
rynek kapitałowy – to rynek kapitałów średnio i długoterminowych, przeznaczonych na finansowanie inwestycji, zapewniający zwrot kapitału w czasie przekraczającym 1 rok,
rynek kredytowy – to rynek detalicznych transakcji zindywidualizowanych między bankami a podmiotami, które nie mają dostępu do rynku pieniężnego lub kapitałowego jako pożyczkobiorcy,
rynek instrumentów pochodnych.
Trzy pierwsze rynki są rynkami operacyjnymi, zaś rynek instrumentów pochodnych jest rynkiem pozwalającym uczestnikom operacji finansowych na zabezpieczenie się przed negatywnymi skutkami ryzyka finansowego związanego głównie ze zmianami stóp procentowych, kursów walutowych oraz wahaniami cen papierów wartościowych.
Na rynku finansowym występuje więc ogół transakcji finansowych zawieranych przez podmioty dysponujące nadwyżką pieniądza oraz podmioty posiadające jego niedobór.
Uczestnikami rynku finansowego są:
bank centralny, który realizuje politykę pieniężną państwa,
banki komercyjne, które realizują operacje pozwalające im na utrzymanie właściwej płynności finansowej,
inne instytucje finansowe np. fundusze inwestycyjne, specjalistyczne spółki inwestycyjne, fundusze emerytalne, firmy ubezpieczeniowe,
instytucje niefinansowe,
osoby fizyczne.
Ze względu na kryterium terminowe rynek finansowy dzieli się na:
Rynek pieniężny,
Rynek kapitałowy.
Rynek produktów i usług bankowych jest częścią rynku finansowego, a produkty bankowe to produkty występujące na tzw. rynku pieniężnym.
Pieniądz na rynku finansowym przyjmuje różne formy, określane mianem instrumentów finansowych.
Instrumenty rynku pieniężnego:
Do instrumentów rynku pieniężnego zalicza się:
bony i weksle skarbowe,
bony pieniężne,
papiery komercyjne,
certyfikaty depozytowe, akcepty bankierskie, depozyty międzybankowe.
Rozwinięty rynek pieniężny obejmuje rynek pierwotny, na którym następuje wprowadzenie do obrotu papierów wartościowych i rynek wtórny. Rynek wtórny na rynku pieniężnym nie ma charakteru zinstytucjonalizowanego, jest to rynek międzybankowy stosowany przez grupę 40-50 banków.
Rynek pieniężny jest rynkiem, który stanowi podstawą do ustalenia stawki bazowej do wyceny kapitału średnio i długoterminowego. Rentowność bonów 13 tygodniowych jest podstawą do ustalania oprocentowania dla obligacji 3 letnich, gdzie odsetki są naliczane w okresach trzymiesięcznych. Te stopy procentowe stanowią bazę dla ustalenia oprocentowania kredytów.
Tak więc stopy procentowe z rynku międzybankowego mają bezpośrednie przełożenie dla kalkulowania stawek bazowych innych instrumentów rynku kredytowego i kapitałowego (obligacje).
Bony skarbowe są emitowanymi przez Skarb Państwa krótkoterminowymi papierami wartościowymi. Przez ich emisję Minister Finansów zaciąga krótkoterminową pożyczkę przeznaczoną na sfinansowanie deficytu budżetowego lub krótkotrwałych niedoborów. Wartość nominalna bonów skarbowych wynosi 10.000 zł. Bony są emitowane od 1 do 52 tygodni. Mają postać zdematerializowaną – występują w postaci zapisów na kontach depozytowych. Konta prowadzone są przez NBP w CRBS. Nabywca bonów otrzymuje świadectwo depozytowe potwierdzające ich posiadanie.
Dobrze rozwinięty rynek wtórny gwarantuje wysoką płynność tego instrumentu. Uznawany jest on także za jeden z najbardziej bezpiecznych na rynku pieniężnym.
Bony pieniężne są krótkoterminowym papierem wartościowym emitowanym przez NBP w postaci zdematerializowanej. Są one emitowane w imieniu własnym przez bank centralny, a uzyskane w ten sposób środki są przeznaczane na realizację funkcji NBP, np. inwestycje na rynku międzybankowym. Bony pieniężne są sprzedawane w drodze przetargu na aukcjach organizowanych przez NBP, przy czym sprzedaż następuje z dyskontem, a wykup po ich wartości nominalnej. Nabywane mogą być przez banki krajowe, oddziały banków zagranicznych i Bankowy Fundusz Gwarancyjny.
Rynek lokat międzybankowych wykorzystywany jest przez banki przede wszystkim do zarządzania płynnością. Ułatwia on przepływ środków strumieni pieniężnych pomiędzy bankami i optymalne wykorzystanie przez nie posiadanych zasobów pieniężnych. Banki mogą utrzymywać płynność przy minimalizacji kosztów, bo posiadając nadwyżki środków mogą je ulokować w innym banku, a w przypadku spiętrzenia płatności mogą zasilać się lokatami innych banków, mających w tym czasie nadwyżki. Umożliwia im to pełnienie podstawowej funkcji banku, jaką jest transformacja terminów i ryzyka. Ponadto bank centralny może wykorzystywać ten rynek dla realizacji założeń polityki pieniężnej, przeprowadzając na nim operacje otwartego rynku.
Instrumentami międzybankowego rynku pieniężnego w Polsce są przede wszystkim wzajemne lokaty i depozyty międzybankowe i bony skarbowe. Gdzie lokata oznacza – umieszczanie środków finansowych poza instytucją tj. na rynku międzybankowym, natomiast depozyt - przyjmowanie środków finansowych z rynku międzybankowego przez instytucje finansowe.
Lokatę i depozyt można analizować w aspekcie daty waluty. Data waluty – to dzień w którym środki pieniężne efektywnie zmieniają właściciela (jedna strona zostaje obciążona, druga uznana). Najczęstsze terminy zapadalności depozytów na rynku międzybankowym to: 1 dzień, 7 dni, 14 dni, 1 miesiąc, 3 miesiące, 6 miesięcy. Największa liczba transakcji dokonywana jest na rynku depozytów jednodniowych. Wyróżnia się trzy rodzaje depozytów jednodniowych: O/N (overnight) – pożyczone środki płatnicze otrzymuje się w dniu zawarcia transakcji i są one zwracane w następnym dniu roboczym. T/N (tomorrow next) – pożyczone środki płatnicze przekazywane są pożyczkobiorcy w następnym dniu roboczym od zawarcia umowy, zwrot następuje w następnym dniu roboczym. S/N (spot next) – przekazanie środków płatniczych następuje po dwóch dniach roboczych od zawarcia umowy, zwrot następuje w następnym dniu roboczym.
Rynek depozytów międzybankowych umożliwia bankom nie tylko zarządzanie płynnością. Mogą na nim także pożyczać środki potrzebne do sfinansowania akcji kredytowej, jeśli wpłacane do banku depozyty okazują się niewystarczające. Największy udział w międzybankowym rynku pieniężnym mają lokaty krótkoterminowe.
Banki zgłaszają gotowość do dokonywania transakcji na rynku depozytów międzybankowych podając swoje kwotowania, czyli (1) informując pozostałych uczestników rynku o wysokości stóp procentowych, przy jakich są gotowe pożyczać depozyty od innych banków, o czym mówią stopy bid, a także (2) informując rynek o wysokości oprocentowania, przy jakim są gotowe lokować depozyty w innych bankach, o czym mówią stopy offer.
W codziennej prasie można znale¼ć informacje o stawkach WIBOR. Mówią one o średniej wysokości oprocentowania, przy jakim w danym dniu banki są gotowe lokować depozyty na warszawskim rynku międzybankowym. Tak więc WIBOR jest polskim odpowiednikiem LIBOR.
Krótkoterminowe papiery dłużne commercial pappers CP są emitowane przez przedsiębiorstwa w celu finansowania zarówno działalności bieżącej, jak i inwestycyjnej. Są odpowiednikiem bankowych certyfikatów depozytowych. Sprzedawane są z dyskontem poprzez agentów emisji. Nabywcami mogą być osoby prawne i fizyczne. Programy emisji oferuje kilka banków krajowych i zagranicznych.
Emitent uzyskuje pożyczkę niżej oprocentowaną od kredytu bankowego, unika uciążliwej procedury bankowej oraz obowiązku wykorzystania kredytu na określony cel. Nabywca CP może je upłynnić w dowolnym terminie na rynku pieniężnym, a przynoszą one wyższy dochód niż rządowe papiery wartościowe.
Certyfikaty depozytowe są emitowanymi przez banki komercyjne papierami wartościowymi, stwierdzającymi ulokowanie przez deponenta w wystawiającym je banku, określonej kwoty w charakterze depozytu pieniężnego na określony czas i procent. Certyfikaty depozytowe są papierami wartościowymi o terminie wykupu od 14 dni do roku, choć zdarzają się emisje na dłuższy okres – 5 a nawet 7 lat. W obrocie pierwotnym zdecydowanie przeważają jednak certyfikaty depozytowe z terminem wykupu od 1 do 6 miesięcy. Papiery te są łatwo zbywalne, co podnosi atrakcyjność oferty i zapewnia im stosunkowo wysoką rentowność. Zaletą ich jest pewność lokaty, która nie może być wycofana z banku przed umownym terminem, a deponent lokaty może ją w każdej chwili upłynnić, zbywając posiadany certyfikat na rynku wtórnym.
Instrumenty rynku kapitałowego:
Do instrumentów rynku kapitałowego zalicza się:
Akcje,
Obligacje,
Łwiadectwa udziałowe i depozytowe,
ADR,
GDR,
Prawa poboru,
Listy zastawne.
Rynek kapitałowy, podobnie jak rynek pieniężny, obejmuje rynek pierwotny i wtórny. Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż nowych emisji papierów wartościowych przez emitenta inwestorom. Rynek wtórny na rynku kapitałowym ma charakter zinstytucjonalizowany (giełda – podmiot generujący popyt i podaż). Na rynku wtórnym ma miejsce obrót papierami wartościowymi między inwestorami. Emitent na tym rynku nie występuje.
Na rynku kapitałowym występują transakcje pożyczkowe oraz transakcje udziałowe. Najbardziej popularnymi instrumentami transakcji udziałowych są akcje, zaś pożyczkowych obligacje.
Akcja jest papierem wartościowym potwierdzającym własność do części majątku firmy, która je wyemitowała. Przynosi ona dochód zmienny składający się z dwóch elementów: bieżącego kursu waloru, wysokości wypłaconej dywidendy. W zależności od oznaczenia akcjonariusza, wyróżnia się akcje: imienne (zbywalność ograniczona), na okaziciela (zbywalność nieograniczona). Natomiast w zależności od uprawnień jakie przysługują akcjonariuszowi, można wyróżnić akcje: zwykłe, uprzywilejowane, co do prawa do głosu na walnym zgromadzeniu, prawa do dywidendy, prawa do poboru akcji z nowych emisji, prawa pierwszeństwa do majątku w przypadku likwidacji firmy.
Ze względu na formę pokrycia równowartości akcji wyróżnia się akcje: opłacone gotówką, aportowe (wkłady niepieniężne, zarówno rzeczy jak i prawa).
Obligacja jest papierem emitowanym w serii (czyli w równych jednostkach), w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji powiększonej o odsetki). Łwiadczenie to może mieć charakter pieniężny jak i niepieniężny (zamiana na akcje). Obligatariusz w terminie zapadalności ma prawo żądać wykupu obligacji po wartości nominalnej wraz z należnymi odsetkami.
Istnieje wiele klasyfikacji obligacji. Klasyfikacja według sposobu oprocentowania wyróżnia: obligacje o stałej stopie oprocentowania, obligacje o zmiennej stopie oprocentowania, obligacje indeksowane oraz obligacje o kuponie zerowym (dyskontowe). Inna klasyfikacja – według podmiotu emitującego wyróżnia: obligacje skarbowe (emitowane przez skarb państwa), obligacje komercyjne (emitowane przez banki komercyjne), obligacje municypalne (emitowane przez gminy). Kolejna – według sposobu wykupu wyróżnia: obligacje o spłacie jednorazowej, obligacje o spłacie ratalnej, obligacje z prawem emitenta do przedterminowego wykupu (na zasadzie losowania), obligacje z klauzulą uniemożliwiającą emitentowi wcześniejszy wykup, obligacje nie podlegające wykupowi tzw. konsole. Następna – według sposobu zabezpieczenia wyróżnia: obligacje zabezpieczone, obligacje częściowo zabezpieczone, obligacje niezabezpieczone. Ostatnia – według dodatkowych cech wyróżnia: obligacje zamienne, obligacje z warrantem (opcyjne), obligacje ze zobowiązaniem emitenta do dodatkowego świadczenia bez gwarancji wypłaty oprocentowania, obligacje częściowo opłacone (oprocentowane), obligacje partycypacyjne (dające prawo uczestnictwa w zyskach emitenta czyli do dywidendy), obligacje dwuwalutowe.
Na rynku finansowym, podobnie jak na innych rynkach, są oferowane różnorodne produkty. Produkt w ujęciu ogólnym najczęściej definiowany jest jako rzecz materialne, usługa bąd¼ czynność zaspokajająca jakiekolwiek potrzeby lub pragnienia nabywców. Określenie produkt bankowy jest potoczną nazwą używaną w praktyce, oznaczającą różne operacje bankowe i usługi oferowane przez bank.
Tradycyjnie czynności bankowe dzieli się na trzy, a ostatnio cztery grupy:
operacje bierne lub pasywne (depozytowe),
operacje czynne lub aktywne (kredytowe),
operacje rozliczeniowe lub pośredniczące (obsługa obrotu płatniczego),
inne operacje (różne).
Operacje pasywne polegają na pozyskiwaniu środków finansowych od klientów banku. W tym celu bank wykonuje takie czynności bankowe, jak na przykład przyjmowanie depozytów czy emitowanie bankowych papierów wartościowych. Natomiast operacje aktywne polegają na wykorzystaniu przez bank zgromadzonych środków finansowych własnych i obcych w celu finansowania potrzeb kredytobiorców lub obciążaniu tych środków ryzykiem wynikającym z udostępniania ich innym podmiotom. Cechą operacji aktywnych jest działanie banku na własny rachunek i ryzyko. Do operacji aktywnych zaliczane są m.in.: udzielanie kredytów, udzielanie gwarancji bankowych, udzielanie poręczeń, udzielanie pożyczek pieniężnych.
Operacje rozliczeniowe polegają na realizacji zleceń płatniczych klientów. W tym celu bank wykonuje takie czynności bankowe, jak przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych.
Operacje inne obejmują, dozwolone prawem bankowym czynności bankowe i usługi dla klientów, jak np.: przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych, udostępnianie skrytek sejfowych, świadczenie usług konsultacyjno-doradczych w sprawach finansowych.
Asortyment i jakość operacji bankowych zależy m.in. od obowiązujących w danym państwie przepisów, regulacji wewnętrznych banku, posiadanych przez bank technologii bankowych oraz kwalifikacji pracowników. Usługi i produkty muszą spełniać ogólne wymogi określone podstawowymi przepisami prawnymi (np. ustawa Prawo bankowe) i wymogi szczegółowe, określone wewnętrznymi przepisami banku (statut, regulaminy, instrukcje, procedury).
Zjawiskiem charakterystycznym dla gospodarki rynkowej jest tworzenie przez banki coraz to nowych produktów dostosowanych do zmieniających się potrzeb klientów. Inwencja w tworzeniu nowych produktów i ich szybkie wdrażanie jest jednym z ważnych czynników wpływających na wyniki finansowe banku.
Pytanie 5. Przesłanki i proces przebudowy polskiego systemu bankowego
W drugiej połowie lat 80-tych zaczęły przeważać poglądy, że system bankowy powinien być bardziej rozbudowany, że należy dopuścić konkurencję, samodzielność banków i położyć nacisk na ich działalność komercyjną.
Ogólnie można powiedzieć, że sytuację charakteryzowały następujące elementy:
ograniczona liczba banków, brak konkurencji i ścisła specjalizacja banków,
łączenie przez NBP funkcji banku komercyjnego i niektórych funkcji banku centralnego,
administracyjne ustalanie przez rząd stóp procentowych, kierunków i wielkości akcji kredytowej (obowiązywał roczny plan kredytowy i plan kasowy),
brak przepisów prawnych regulujących działanie systemu bankowego (m.in. norm przezornościowych), jak też brak instrumentów polityki pieniężnej banku centralnego,
brak międzybankowego systemu rozliczeniowego.
Pierwsze zmiany dostosowujące działalność systemu bankowego do potrzeb gospodarki rynkowej nastąpiły na mocy ustawy o prawie bankowym przyjętej przez Sejm w lutym 1982 roku. Ustawa ta stworzyła możliwość wykorzystania aparatu bankowego jako ważnego ogniwa wpływającego w sposób aktywny na kształtowanie i realizację polityki gospodarczej państwa oraz równowagi gospodarczej. Zostało to osiągnięte dzięki następującym postanowieniom:
stworzenie sprzyjających warunków do wprowadzenia przez NBP aktywnej polityki emisyjnej, odpowiednio realizowanej przez cały system bankowy wobec wszystkich partnerów banków, poprzez przekształcenie NBP w bank banków;
kształtowanie autentycznego partnerstwa w stosunkach między bankami i ich klientami przede wszystkim dzięki stworzeniu możliwości swobodnego nawiązywania stosunków kredytowych między bankami a podmiotami gospodarczymi;
wprowadzenie zasady konkurencyjności między bankami w wyniku odejścia od zasady ścisłego podziału terytorialnego i branżowego.
Zwiększenie samodzielności, inicjatywności i przedsiębiorczości wszystkich ogniw systemu bankowego.
Pod koniec lat osiemdziesiątych podjęto reformę, która zasadniczo zmieniła obraz systemu bankowego w Polsce. Punktem wyjścia reformy bankowej był „Program umacniania pieniądza” przygotowany przez NBP w 1987 r. po raz pierwszy w powojennej historii Polski wskazano na doniosłe znaczenie pełnowartościowego pieniądza, jego stabilności i wymienialności, zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa. Zwrócono uwagę na konieczność stworzenia instytucjonalnych zapór chroniących gospodarkę przed wypływem pustego pieniądza, a w szczególności uniezależnienia banku centralnego od rządu oraz koniunktur i presji politycznych. W celu umocnienia pieniądza – stwierdzono w „Programie” – niezbędne jest oddzielenie funkcji depozytowo-kredytowych, które powinny być domeną samodzielnych banków komercyjnych, od funkcji emisyjnej, realizowanej przez bank centralny.
Pierwszy etap reform bankowych stanowiło prawne i organizacyjne wyodrębnienie ze struktur NBP Powszechnej Kasy Oszczędności w 1987 roku. Celem tego przedsięwzięcia było usamodzielnieni PKO i umożliwienie bankowi tworzenia własnej strategii rozwoju. Jednocześnie pozostawiono nie rozwiązaną kwestię obciążeń z przeszłości (tj. długoletnich kredytów na budowę mieszkań udzielonych spółdzielniom mieszkaniowym).
Dnia 11 kwietnia 1988 r. Rada Ministrów zatwierdziła dokument pod tytułem „Przebudowa organizacji i funkcji NBP i utworzenie sieci banków kredytowych” przygotowany przez NBP oraz wydała rozporządzenie o utworzeniu z dniem 1 maja 1988 r. dziewięciu banków depozytowo-kredytowych. Na tej podstawie rozpoczęto prace organizacyjne i legislacyjne, zmierzające do budowy nowego modelu bankowości polskiej.
Za główne założenie reformy bankowej uznano stworzenie dwupoziomowego systemu bankowego, charakterystycznego dla państw o rozwiniętej gospodarce rynkowej. Drugim istotnym elementem reformy było utworzenie dziewięciu banków komercyjnych na bazie 430 oddziałów operacyjnych NBP oraz zliberalizowanie warunków wejścia do sektora bankowego. Stworzone zostały szerokie możliwości zakładania banków w formie spółki akcyjnej, zarówno przez osoby fizyczne, jak i prawne, krajowe i zagraniczne. Usunięte zostały wszelkie ograniczenia podmiotowo-przedmiotowe, klienci uzyskali możliwość wyboru banku i prowadzenia rachunków jednocześnie w wielu bankach, a stosunki relacji klient-bank zastały oparte na umowach.
Banki komercyjne uzyskały samodzielność w zakresie kształtowania profilu swojej działalności, określania wielkości prowizji oraz odsetek od kredytów i pożyczek, a także we wszystkich sprawach związanych z ekonomiką i finansami banku. Istotnej zmianie uległy relacje banków z bankiem centralnym. Nowy układ stosunków, obejmujący przede wszystkim zagadnienia polityki pieniężnej i nadzoru bankowego, oparty został na wzorach bankowości zachodniej.
Ukoronowaniem prac związanych z reformą bankową było uchwalenie 31 stycznia 1989 roku dwóch ustaw: Prawo bankowe, Ustawa o NBP. Wśród zasadniczych zmian wprowadzonych przez nowe prawo należy wymienić:
Określenie wymogów niezbędnych do powołania banku i otrzymania licencji na prowadzenie działalności bankowej, a w tym:
Wielkości minimalnego kapitału założycielskiego,
Kompetencji osób mających prowadzić bank,
Zestawu i treści dokumentów (statut i regulaminy wewnętrzne, struktury organizacyjne, docelowy rynek, plan działania, prognozowane bilanse i rachunki wyników).
Utworzenie nadzoru bankowego w ramach NBP i wyposażenie go w stosowne narzędzia kontroli (badanie sprawozdawczości banków, inspekcja na miejscu, prawo do wydawania zaleceń itd.),
Wprowadzenie zasad rachunkowości bankowej – Bankowego Planu Kont (BPK) przystosowanej do wymogów sprawozdawczości oraz do prowadzenia polityki pieniężnej. BPK zawiera dane mogące służyć do badania sytuacji finansowej, wypłacalności i płynności banków.
Wprowadzenie podstaw do ustalania norm przezorności bankowej przez Prezesa NBP, na zasadzie delegacji i upoważnień ustawowych do wydawania zarządzeń obowiązujących banki. Do podstawowych norm, które są zobowiązane przestrzegać banki, należą następujące współczynniki:
a. Współczynnik wypłacalności – stanowi najbardziej syntetyczną miarę bezpieczeństwa banku – mierzy bowiem stopień pokrycia kapitałem pozycji obarczonych ryzykiem (aktywów i pozycji pozabilansowych). Przyjęto, że współczynnik nie powinien byćb. niższy niż 8%. Ryzyko odzwier
|
|
|
Zaloguj się, żeby móc dodawać komentarze.
|
|
|
Dodawanie ocen dostępne tylko dla zalogowanych Użytkowników.
Proszę się zalogować lub zarejestrować, żeby móc dodawać oceny.
Brak ocen.
|
|
|
|
